-
1 quam plūrimī
quam plūrimī see quam. -
2 quam
quam, Adv. (Akkusativform von qui, analog mit tam), auf welche Weise, wie, emphatisch – in welchem Grade, wie sehr, I) in der Korrelation: A) in Vergleichungen, a) in der Korrel. mit tam, s. 1. tam. – m. ausgelassenem tam: homo non, quam isti sunt, gloriosus, Liv.: exibit quam saepe, time, Tibull.: quam si = tamquam si, gleich als wenn, als ob, wie, Cic. Planc. 60. – So, mit u. ohne tam, namentlich α) bei possum (queo), zB. tam consimilis (imago) est, quam potest, so ähnlich wie möglich, möglichst ähnlich, Plaut.: tam confido, quam potest, so sehr wie möglich, Plaut. – gew. mit ausgelassenem tam, tusa cribrataque vino qu. possit excellenti, so ausgezeichnetem wie möglich, Plin.: öfter beim Superl., qu. maximā possum voce dico, mit so sehr starker St. wie möglich, Cic.: qu. queas minimo, Ter.: quam verissime potero, Sall.: quam maximis potest itineribus, Caes.: qu. celerrime potuit, Caes. – u. elliptisch ohne possum, möglichst, recht sehr, gar sehr, bei Adii. u. Advv. im Posit. u. Superl., cena quam opima, Auct. b. Hisp.: sementes quam maximas facere, Caes.: quam plurimi colles, Caes.: quam plurimi dies, Plin. ep.: hortor, ut quam plurima proferas, Plin. ep.: quam plurimo (möglichst teuer) vendere, Cic.: suos valde quam paucos habet, gar sehr wenige, Brut. in Cic. ep.: nimis quam, möglichst sehr, gar sehr, Plaut.: quam familiariter, Ter. – qu. maximus numerus, eine möglichst große Z., Caes.: qu. saepissime, möglichst oft, Cic.: qu. maxime, s. māximē( unter magis) no. I, B, a: qu. primum, sobald wie möglich, möglichst bald, Cic. u.a. – bei Verbb.: nam, quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixit, Cic. ad Q. fr. 2, 4 (6), 5 – β) (mit ausgelass. tam): quam longus est, so lang... ist, d.i. der (die, das) ganze lange, nocte, quam longa est, die ganze lange N., Verg.: hiemem, quam longa (est), den g. l. Winter, Verg – b) in der Korrel. mit tantus, tanti, tanto, s. tantus. – c) in der Korrel. mit sic: quam multā grandine nimbi crepitant, sic heros... pulsat, Verg. Aen. 5, 458 sq.; u. mit ausgelass. sic, Verg. Aen. 6, 305 sqq. – d) in der Korrelation mit einem Komparativ und mit Begriffen, die eine vergleichende Beziehung zulassen, wie, als, maior pecunia, qu. quanta, Cic.: plures, qu. quot, Cic., u. bl. plures, quam, Liv.: plus, quam quod, Cic.: nihil est magis timendum, quam etc., Cic.: his quam physicis potius credendum, Cic.: prius quam, s. prius. – u. quam qui, quam ut nach dem den zu hohen Grad bezeichnenden Komparativ, maior sum, quam cui possit etc., zu groß, als daß usw., Ov.: indulgebat sibi liberius, quam ut etc., Nep. – nach magis mit Positiv zur Umschreibung des Komparativs, magis audacter, quam parate, Cic.; u. nach dem Komparativ st. magis mit Positiv, vehementius quam caute, Tac. – regelmäßig auch im zweiten Gliede der Komparativ des Adi. u. Adv. (wo im Deutschen der Positiv steht), wenn angegeben werden soll, daß die erste Eigenschaft die zweite überwiegt, deutsch gew. mehr mit Positiv... als mit Positiv, longior quam latior, Cic.: libentius qu. verius, Cic. – durch eine Art Anakoluth beide Adii. im Positiv, indem die vergleichende Beziehung, die anfänglich nicht berücksichtigt wurde, nachträglich hinzugefügt wird (vgl. Passows griech. Handwörterb. unter ἤ), tacita bona est mulier quam loquens, mehr als eine, Plaut.: claris maioribus quam vetustis, mehr als von alten Ahnen, Tac. – ebenso in der Vergleichung zweier Subst., nec me mea ars, quam benevolentia perturbat, mehr als, Curt.: cedere loco consilii quam formidinis arbitrantur, mehr als der F., Tac. – in der Korrel. mit einem Superl. in der Bedeutung eines gesteigerten Compar., cum tyranno, quam qui umquam saevissimo, Liv. – nach den eine Vergleichung zulassenden Verben malle und pleon. magis malle, potius malle, s. mālo: nach praestat, Caes. b. G. 7, 17, 4: nach statuo, Nep. Dat. 8, 1: nach probo, Tac. ann. 1, 58: nach volo, Liv. 3, 68, 11; 25, 29, 6. – nach den eine Vergleichung zulassenden Begriffen, wie nach aeque (ebenso), nach plus (mehr), supra (mehr), ultra (weiter), contra, secus, alius, aliter, alibi, dissimilis, diversus, s.d. WW. – mit ausgelassenem alius, ne quis Asiae rex sit quam ille, keiner (= kein anderer) als usw., Curt.: quid est compati, quam cum alio pati, was ist M. (anderes) als usw., Tert. – so auch nach Zahlbegriffen, haud centesimam partem laudat, quam etc., Plaut.: intra quintum, quam affuerat, diem, Suet.: ut vix dimidium, quam quod acceperat, tradiderit, Liv.: ferramenta duplicia, quam numerus servorum exigit, Colum. – endlich quam pro mit Ablat. eines Subst. nach Komparativen u. Zahlbegriffen, um anzugeben, daß der verglichene Ggstd. mit dem zur Vergleichung gezogenen im Mißverhältnisse steht, deutsch als im Verhältnis zu usw. als man nach Verhältnis des u. des usw. erwarten durfte, proelium atrocius quam pro numero pugnantium editur, Liv.: multiplex quam pro numero damnum est, Liv. – B) in der Korrelation mit Zeitbegriffen, als, nachdem, postero die od. postridie quam etc., Cic.: pridie quam etc., Cic.: saeculis multis ante, quam etc., Cic.: venerunt post diem sextum, quam etc., Cic. fil.: septimo die, quam etc., Liv. – II) außer der Korrelation, zur Bezeichnung des Grades, wie, in welchem Grade, wie sehr, wie wenig, wie so gar nicht, a) in indirekter Rede, α) bei Advv. u. Adii.: memoriā tenetis, quam valde admurmurarint, Cic.: nescis, quam magnum flagitium admiseris, Petron.: quam sint morosi, qui amant, vel ex hoc intellegi potest, Cic.: ut illud, quod cupiat, ostendatur, quam leve, quam contemnendum, quam nihil (wie wenig wert) sit omnino, Cic. – β) bei Verben: nescis, quam doleam, Ter.: illuc intendenda mens, quam omnia ad victoriam spectent, Quint. – attende iam, quam ego defugiam auctoritatem consulatus mei, wie wenig ich meine konsularische Wirksamkeit verleugne, Cic. – b) in der Frage u. im Ausruf, α) bei Advv. u. Adii.: quasi ego, quam dudum? rogem, Ter.: quam multum? Quint. – quam cito illa omnia ex laetitia et voluptate ad luctum et lacrimas recĭderunt! Cic.: quam nihil est totus homuncio! wie so gar nichts, Petron.: quam nihil praetermittis in consilio dando! Cic.: quam multa quam paucis! Cic. – β) bei Verben: quam gaudeo! Ter.: quam timeo, quorsum evadas! Ter.: ut se accusari nolunt, quam cupiunt laudari! Cic.: quam hoc non curo! wie wenig kümmere ich mich darum! Cic.
-
3 quam
quam, Adv. (Akkusativform von qui, analog mit tam), auf welche Weise, wie, emphatisch – in welchem Grade, wie sehr, I) in der Korrelation: A) in Vergleichungen, a) in der Korrel. mit tam, s. tam. – m. ausgelassenem tam: homo non, quam isti sunt, gloriosus, Liv.: exibit quam saepe, time, Tibull.: quam si = tamquam si, gleich als wenn, als ob, wie, Cic. Planc. 60. – So, mit u. ohne tam, namentlich α) bei possum (queo), zB. tam consimilis (imago) est, quam potest, so ähnlich wie möglich, möglichst ähnlich, Plaut.: tam confido, quam potest, so sehr wie möglich, Plaut. – gew. mit ausgelassenem tam, tusa cribrataque vino qu. possit excellenti, so ausgezeichnetem wie möglich, Plin.: öfter beim Superl., qu. maximā possum voce dico, mit so sehr starker St. wie möglich, Cic.: qu. queas minimo, Ter.: quam verissime potero, Sall.: quam maximis potest itineribus, Caes.: qu. celerrime potuit, Caes. – u. elliptisch ohne possum, möglichst, recht sehr, gar sehr, bei Adii. u. Advv. im Posit. u. Superl., cena quam opima, Auct. b. Hisp.: sementes quam maximas facere, Caes.: quam plurimi colles, Caes.: quam plurimi dies, Plin. ep.: hortor, ut quam plurima proferas, Plin. ep.: quam plurimo (möglichst teuer) vendere, Cic.: suos valde quam paucos habet, gar sehr wenige, Brut. in Cic. ep.: nimis quam, möglichst sehr, gar sehr, Plaut.:————quam familiariter, Ter. – qu. maximus numerus, eine möglichst große Z., Caes.: qu. saepissime, möglichst oft, Cic.: qu. maxime, s. maxime ( unter magis) no. I, B, a: qu. primum, sobald wie möglich, möglichst bald, Cic. u.a. – bei Verbb.: nam, quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixit, Cic. ad Q. fr. 2, 4 (6), 5 – β) (mit ausgelass. tam): quam longus est, so lang... ist, d.i. der (die, das) ganze lange, nocte, quam longa est, die ganze lange N., Verg.: hiemem, quam longa (est), den g. l. Winter, Verg – b) in der Korrel. mit tantus, tanti, tanto, s. tantus. – c) in der Korrel. mit sic: quam multā grandine nimbi crepitant, sic heros... pulsat, Verg. Aen. 5, 458 sq.; u. mit ausgelass. sic, Verg. Aen. 6, 305 sqq. – d) in der Korrelation mit einem Komparativ und mit Begriffen, die eine vergleichende Beziehung zulassen, wie, als, maior pecunia, qu. quanta, Cic.: plures, qu. quot, Cic., u. bl. plures, quam, Liv.: plus, quam quod, Cic.: nihil est magis timendum, quam etc., Cic.: his quam physicis potius credendum, Cic.: prius quam, s. prius. – u. quam qui, quam ut nach dem den zu hohen Grad bezeichnenden Komparativ, maior sum, quam cui possit etc., zu groß, als daß usw., Ov.: indulgebat sibi liberius, quam ut etc., Nep. – nach magis mit Positiv zur Umschreibung des Komparativs, magis audacter, quam parate, Cic.; u. nach dem Komparativ st. magis mit Positiv, vehementius quam————caute, Tac. – regelmäßig auch im zweiten Gliede der Komparativ des Adi. u. Adv. (wo im Deutschen der Positiv steht), wenn angegeben werden soll, daß die erste Eigenschaft die zweite überwiegt, deutsch gew. mehr mit Positiv... als mit Positiv, longior quam latior, Cic.: libentius qu. verius, Cic. – durch eine Art Anakoluth beide Adii. im Positiv, indem die vergleichende Beziehung, die anfänglich nicht berücksichtigt wurde, nachträglich hinzugefügt wird (vgl. Passows griech. Handwörterb. unter ἤ), tacita bona est mulier quam loquens, mehr als eine, Plaut.: claris maioribus quam vetustis, mehr als von alten Ahnen, Tac. – ebenso in der Vergleichung zweier Subst., nec me mea ars, quam benevolentia perturbat, mehr als, Curt.: cedere loco consilii quam formidinis arbitrantur, mehr als der F., Tac. – in der Korrel. mit einem Superl. in der Bedeutung eines gesteigerten Compar., cum tyranno, quam qui umquam saevissimo, Liv. – nach den eine Vergleichung zulassenden Verben malle und pleon. magis malle, potius malle, s. malo: nach praestat, Caes. b. G. 7, 17, 4: nach statuo, Nep. Dat. 8, 1: nach probo, Tac. ann. 1, 58: nach volo, Liv. 3, 68, 11; 25, 29, 6. – nach den eine Vergleichung zulassenden Begriffen, wie nach aeque (ebenso), nach plus (mehr), supra (mehr), ultra (weiter), contra, secus, alius, aliter, alibi, dissimilis, diversus, s.d. WW. – mit ausgelassenem alius, ne quis————Asiae rex sit quam ille, keiner (= kein anderer) als usw., Curt.: quid est compati, quam cum alio pati, was ist M. (anderes) als usw., Tert. – so auch nach Zahlbegriffen, haud centesimam partem laudat, quam etc., Plaut.: intra quintum, quam affuerat, diem, Suet.: ut vix dimidium, quam quod acceperat, tradiderit, Liv.: ferramenta duplicia, quam numerus servorum exigit, Colum. – endlich quam pro mit Ablat. eines Subst. nach Komparativen u. Zahlbegriffen, um anzugeben, daß der verglichene Ggstd. mit dem zur Vergleichung gezogenen im Mißverhältnisse steht, deutsch als im Verhältnis zu usw. als man nach Verhältnis des u. des usw. erwarten durfte, proelium atrocius quam pro numero pugnantium editur, Liv.: multiplex quam pro numero damnum est, Liv. – B) in der Korrelation mit Zeitbegriffen, als, nachdem, postero die od. postridie quam etc., Cic.: pridie quam etc., Cic.: saeculis multis ante, quam etc., Cic.: venerunt post diem sextum, quam etc., Cic. fil.: septimo die, quam etc., Liv. – II) außer der Korrelation, zur Bezeichnung des Grades, wie, in welchem Grade, wie sehr, wie wenig, wie so gar nicht, a) in indirekter Rede, α) bei Advv. u. Adii.: memoriā tenetis, quam valde admurmurarint, Cic.: nescis, quam magnum flagitium admiseris, Petron.: quam sint morosi, qui amant, vel ex hoc intellegi potest, Cic.: ut illud, quod cupiat, ostendatur, quam leve, quam contem-————nendum, quam nihil (wie wenig wert) sit omnino, Cic. – β) bei Verben: nescis, quam doleam, Ter.: illuc intendenda mens, quam omnia ad victoriam spectent, Quint. – attende iam, quam ego defugiam auctoritatem consulatus mei, wie wenig ich meine konsularische Wirksamkeit verleugne, Cic. – b) in der Frage u. im Ausruf, α) bei Advv. u. Adii.: quasi ego, quam dudum? rogem, Ter.: quam multum? Quint. – quam cito illa omnia ex laetitia et voluptate ad luctum et lacrimas recĭderunt! Cic.: quam nihil est totus homuncio! wie so gar nichts, Petron.: quam nihil praetermittis in consilio dando! Cic.: quam multa quam paucis! Cic. – β) bei Verben: quam gaudeo! Ter.: quam timeo, quorsum evadas! Ter.: ut se accusari nolunt, quam cupiunt laudari! Cic.: quam hoc non curo! wie wenig kümmere ich mich darum! Cic. -
4 debeo
dēbĕo ( dehibeo, Plaut. Trin. 2, 4, 24 infra, cf. Ritschl, Opusc. Phil. 2, 590), ŭi, ĭtum, 2, v. a. [de-habeo], (lit., to have or keep from some one: "qui pecuniam dissolvit, statim non habet id quod reddidit, qui autem debet, aes retinet alienum," Cic. Planc. 28, 68 Wund.; hence), to owe (Gr. opheilô; opp. reddo, solvo, dissolvo, persolvo, freq. and class.).I.Lit., of money and money's worth.a.Act.,(α).with acc.:(β).quas (drachmas) de ratione dehibuisti,
Plaut. Trin. 2, 4, 24; cf. Ter. Heaut. 4, 5, 43:Mylasis et Alabandis pecuniam Cluvio debent,
Cic. Fam. 13, 56; so,pecuniam alicui,
id. ib. 13, 14 et saep.:qui dissolverem quae debeo,
Ter. Ph. 4, 3, 51:appellatus es de pecunia, quam pro domo, pro hortis, pro sectione debebas,
Cic. Phil. 2, 29, 71; so,grandem pecuniam,
Sall. C. 49, 3: quadringenties HS. Cic. Phil. 2, 37:talenta CC,
id. Att. 5, 21, 12:quadruplum, duplum,
Quint. 7, 4, 44 et saep.—Without acc.:b.illis quibus debeo,
Ter. Ph. 5, 7, 30:ut illi quam plurimi deberent,
Sall. J. 96, 2:nec ipsi debeo,
Quint. 4, 4, 6: Cal. Jan. debuit;adhuc non solvit,
Cic. Att. 14, 18; Caes. B. C. 3, 20, 3 et saep.— Part. pres. as subst.: debentes, ium, m., debtors, Liv. 6, 27, 3; cf. Sen. Ben. 1, 4, 5.—Pass.:(β).dum pecunia accipitur, quae mihi ex publica permutatione debetur,
Cic. Fam. 3, 5, 4; id. Verr. 2, 3, 82; cf.:quam ad diem legioni frumentum deberi sciebat,
Caes. B. G. 6, 33:a publicanis suae provinciae debitam biennii pecuniam exegerat,
id. B. C. 3, 31; Quint. 5, 10, 117:quod si omnino non debetur? Quid? praetor solet judicare deberi?
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10; cf.:quaeretur an debeatur,
Quint. 7, 1, 21 et saep.—Hence,Dēbĭ-tum, i, n., what is owing, a debt, Cic. Att. 13, 23 fin.:2.ne de bonis deminui paterentur priusquam Fundanio debitum solutum esset,
id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10:tamquam debito fraudetur,
id. Or. 53, 178:ex quibus unum haec epistula in debitum solvet,
will pay a debt with one, Sen. Ep. 7, 10:reddere,
to repay, Col. 10, pr. 1.Prov.:II. A.animan debere,
to be over head and ears in debt, Ter. Ph. 4, 3, 56 ("Graecum proverbium, kai autên tên psuchên opheilei," Don.).To owe, i. e. to be bound or under obligation to render, pay, etc., something (for syn. cf.: necesse est, oportet, cogo, decet, opus est, par est, meum, tuum... alicujus est).1.In gen.a.Act.(α).with acc.:(β).ego hoc tibi pro servitio debeo,
Ter. Andr. 4, 1, 51:quo etiam majorem ei res publica gratiam debet,
Cic. Phil. 2, 11, 27; so,gratiam,
Sall. J. 110; cf. no. b:videris patriae hoc munus debere,
Cic. Leg. 1, 25:si fidem debet tutor,
Quint. 5, 10, 73 (acc. to Cic. Top. 10, 42, si tutor fidem praestare debet); cf. no. b:dies longa videtur opus debentibus,
Hor. Ep. 1, 1, 21:quos mundo debes oculos,
Ov. M. 4, 197:debueram patriae poenas odiisque meorum,
Verg. A. 10, 853; cf. Ov. M. 6, 538; id. F. 5, 648:juvenem nil jam caelestibus ullis debentem,
Verg. A. 11, 51; cf. Sil. 15, 371: navis, quae tibi creditum Debes Vergilium finibus Atticis, Hor. Od. 1, 3, 6; Ov. M. 1, 481 sq.:Turnum debent haec jam mihi sacra,
Verg. A. 12, 317 Wagn. N. cr.; cf. id. ib. 11, 179:isti tibi quid homines debent?
i. e. what business have you with those men? Plaut. Trin. 4, 2, 51; cf. infra b fin. —With inf., to be bound, in duty bound to do something; I ought, must, should, etc., do it (in class. prose always in the sense of moral necessity; in the poets sometimes for necesse est):b.debetis velle quae velimus,
Plaut. Am. prol. 39:num ferre contra patriam arma illi cum Coriolano debuerunt?
Cic. Lael. 11:multo illa gravius aestimare debere,
Caes. B. G. 7, 14 fin.:Africam forte Tubero obtinere debebat,
id. B. C. 1, 30:debes hoc etiam rescribere,
Hor. Ep. 1, 3, 30 et saep.:ut agri vastari, oppida expugnari non debuerint, Caes, B. G. 1, 11: summae se iniquitatis condemnari debere, si, etc.,
id. ib. 7, 19 fin.:scriptor... inter perfectos veteresque referri debet, etc.,
Hor. Ep. 2, 1, 37 (for which ib. 41: inter quos referendus erit? cf. also ultima semper Exspectanda dies homini;dicique beatus Ante obitum nemo debet,
Ov. M. 3, 137):ut jam nunc dicat, jam nunc debentia dici,
Hor. A. P. 43 et saep.— Poet. for necesse est, oportet, it is necessary, it must needs (so almost everywhere in Lucret.):omnia debet enim cibus integrare novando et fulcire cibus, etc.,
Lucr. 2, 1146; 3, 188; 4, 61; 1, 232 Munro.—Pass., to be due or owing:(α).Veneri jam et Libero reliquum tempus deberi arbitrabatur,
Cic. Verr. 2, 5, 11:quanta his (sc. dis) gratia debeatur,
id. Fin. 3, 22, 73; id. Q. Fr. 1, 1, 9 fin.:honores non ex merito, sed quasi debitos repetere,
Sall. J. 85, 37 et saep.:persolvant grates dignas et praemia reddant Debita!
Verg. A. 2, 538:debita quam sulcis committas semina,
id. G. 1, 223; Prop. 1, 6, 17; 2, 28, 60 (3, 26, 14 M.):debitae Nymphis opifex coronae,
Hor. Od. 3, 27, 30:calentem debita sparges lacrima favillam,
id. ib. 2, 6, 23; Prop. 3, 7, 9 (4, 6, 9 M.):soli mihi Pallas debetur,
Verg. A. 10, 443 et saep.:quid tibi istic debetur?
what business have you there? Plaut. Mil. 2, 5, 18; id. Truc. 2, 2, 8; id. Rud. 1, 1, 34; cf. supra, a.—Hence, Dēbĭtum, i, n., what is due, debt, duty, obligation (post-Aug. and rare):2.velut omni vitae debito liberatus,
Curt. 10, 5, 3:nepotum nutriendorum,
Val. Max. 2, 9, 1:non secundum gratiam, sed secundum debitum,
Vulg. Rom. 4, 4; 1 Cor. 7, 3:solvere debito,
to free from obligation, Sen. Ben. 6, 4, 1.—Poet. (esp. in Verg.) and in post-Aug. prose like the Gr. opheilô and ophliskanô.a.To owe, i. e. to be bound or destined by fate or by nature (v. Lidd. and Scott sub. opheilô, no. 3).(α).Act.. urbem et jam cerno Phrygios debere nepotes, i. e. are destined to found, Ov. M. 15, 444:(β).debet multas hic legibus aevi (i. e. fato) Ante suam mortes,
Luc. 2, 82; cf. id. 6, 530.—More usually,pass., to be due i. e. to be destined:b.cui regnum Italiae Romanaque tellus Debentur,
Verg. A. 4, 276; cf. id. ib. 3, 184; 7, 120;145: indigetem Aeneam scis Deberi caelo,
id. ib. 12, 795:animae, quibus altera fato Corpora debentur,
id. ib. 6, 714:sors ista senectae Debita erat nostrae,
id. ib. 11, 166:fatis debitus Arruns,
i. e. devoted to death, id. ib. 11, 759:dum bello Argolici vastabant Pergama reges Debita casurasque inimicis ignibus arces,
id. ib. 8, 375 (" fataliter ad exitium destinata," Serv.); cf. so absol.:tempora Parcae debita complerant,
id. ib. 9, 108:morbo naturae debitum reddiderunt,
Nep. Reg. 1 fin.: DEBITVM NATVRAE PERSOLVIT, etc., Inscr. Orell. no. 3453;and simply DEBITVM PERSOLVIT,
id. ib. no. 4482.—So, because what one is destined by the fates to suffer is regarded as his debt (ophliskanein gelôta tini):B. (α).tu nisi ventis debes ludibrium, cave,
Hor. Od. 1, 14, 16.With acc.:(β).ut hoc summum beneficium Q. Maximo debuerim,
Cic. de Or. 1, 26, 121; so magna beneficia mihi, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12;qui mihi laudem illam eo minus deberet,
Cic. Att. 1, 14, 3:me paene plus tibi quam ipsi Miloni debiturum,
id. Fam. 2, 6 fin.; cf. id. Planc. 28;and quantum cuique deberet,
Nep. Epam. 3 fin.; Plin. Pan. 30, 1 et saep.:o cui debere salutem Confiteor,
Ov. M. 7, 164;so vitam,
id. Pont. 4, 5, 31;and in a like sense: se,
id. M. 7, 48; 2, 644; so,in a bad sense, hoc quoque Tarquinio debebimus,
id. Fast. 2, 825. —Absol., to be indebted, obliged, under obligation to one:C.verum fac me multis debere, et in iis Plancio, etc.,
Cic. Planc. 28; cf.with a clause: tibi nos debere fatemur, quod, etc.,
Ov. M. 4, 76.To continue to owe something; i. e. to withhold, keep back:quod praesenti tibi non tribueram, id absenti debere non potui,
Cic. Fam. 7, 19, init. —So pass.:sic enim diximus, et tibi hoc video non posse debere,
id. Tusc. 2, 27, 67 fin. -
5 Debitum
dēbĕo ( dehibeo, Plaut. Trin. 2, 4, 24 infra, cf. Ritschl, Opusc. Phil. 2, 590), ŭi, ĭtum, 2, v. a. [de-habeo], (lit., to have or keep from some one: "qui pecuniam dissolvit, statim non habet id quod reddidit, qui autem debet, aes retinet alienum," Cic. Planc. 28, 68 Wund.; hence), to owe (Gr. opheilô; opp. reddo, solvo, dissolvo, persolvo, freq. and class.).I.Lit., of money and money's worth.a.Act.,(α).with acc.:(β).quas (drachmas) de ratione dehibuisti,
Plaut. Trin. 2, 4, 24; cf. Ter. Heaut. 4, 5, 43:Mylasis et Alabandis pecuniam Cluvio debent,
Cic. Fam. 13, 56; so,pecuniam alicui,
id. ib. 13, 14 et saep.:qui dissolverem quae debeo,
Ter. Ph. 4, 3, 51:appellatus es de pecunia, quam pro domo, pro hortis, pro sectione debebas,
Cic. Phil. 2, 29, 71; so,grandem pecuniam,
Sall. C. 49, 3: quadringenties HS. Cic. Phil. 2, 37:talenta CC,
id. Att. 5, 21, 12:quadruplum, duplum,
Quint. 7, 4, 44 et saep.—Without acc.:b.illis quibus debeo,
Ter. Ph. 5, 7, 30:ut illi quam plurimi deberent,
Sall. J. 96, 2:nec ipsi debeo,
Quint. 4, 4, 6: Cal. Jan. debuit;adhuc non solvit,
Cic. Att. 14, 18; Caes. B. C. 3, 20, 3 et saep.— Part. pres. as subst.: debentes, ium, m., debtors, Liv. 6, 27, 3; cf. Sen. Ben. 1, 4, 5.—Pass.:(β).dum pecunia accipitur, quae mihi ex publica permutatione debetur,
Cic. Fam. 3, 5, 4; id. Verr. 2, 3, 82; cf.:quam ad diem legioni frumentum deberi sciebat,
Caes. B. G. 6, 33:a publicanis suae provinciae debitam biennii pecuniam exegerat,
id. B. C. 3, 31; Quint. 5, 10, 117:quod si omnino non debetur? Quid? praetor solet judicare deberi?
Cic. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10; cf.:quaeretur an debeatur,
Quint. 7, 1, 21 et saep.—Hence,Dēbĭ-tum, i, n., what is owing, a debt, Cic. Att. 13, 23 fin.:2.ne de bonis deminui paterentur priusquam Fundanio debitum solutum esset,
id. Q. Fr. 1, 2, 3, § 10:tamquam debito fraudetur,
id. Or. 53, 178:ex quibus unum haec epistula in debitum solvet,
will pay a debt with one, Sen. Ep. 7, 10:reddere,
to repay, Col. 10, pr. 1.Prov.:II. A.animan debere,
to be over head and ears in debt, Ter. Ph. 4, 3, 56 ("Graecum proverbium, kai autên tên psuchên opheilei," Don.).To owe, i. e. to be bound or under obligation to render, pay, etc., something (for syn. cf.: necesse est, oportet, cogo, decet, opus est, par est, meum, tuum... alicujus est).1.In gen.a.Act.(α).with acc.:(β).ego hoc tibi pro servitio debeo,
Ter. Andr. 4, 1, 51:quo etiam majorem ei res publica gratiam debet,
Cic. Phil. 2, 11, 27; so,gratiam,
Sall. J. 110; cf. no. b:videris patriae hoc munus debere,
Cic. Leg. 1, 25:si fidem debet tutor,
Quint. 5, 10, 73 (acc. to Cic. Top. 10, 42, si tutor fidem praestare debet); cf. no. b:dies longa videtur opus debentibus,
Hor. Ep. 1, 1, 21:quos mundo debes oculos,
Ov. M. 4, 197:debueram patriae poenas odiisque meorum,
Verg. A. 10, 853; cf. Ov. M. 6, 538; id. F. 5, 648:juvenem nil jam caelestibus ullis debentem,
Verg. A. 11, 51; cf. Sil. 15, 371: navis, quae tibi creditum Debes Vergilium finibus Atticis, Hor. Od. 1, 3, 6; Ov. M. 1, 481 sq.:Turnum debent haec jam mihi sacra,
Verg. A. 12, 317 Wagn. N. cr.; cf. id. ib. 11, 179:isti tibi quid homines debent?
i. e. what business have you with those men? Plaut. Trin. 4, 2, 51; cf. infra b fin. —With inf., to be bound, in duty bound to do something; I ought, must, should, etc., do it (in class. prose always in the sense of moral necessity; in the poets sometimes for necesse est):b.debetis velle quae velimus,
Plaut. Am. prol. 39:num ferre contra patriam arma illi cum Coriolano debuerunt?
Cic. Lael. 11:multo illa gravius aestimare debere,
Caes. B. G. 7, 14 fin.:Africam forte Tubero obtinere debebat,
id. B. C. 1, 30:debes hoc etiam rescribere,
Hor. Ep. 1, 3, 30 et saep.:ut agri vastari, oppida expugnari non debuerint, Caes, B. G. 1, 11: summae se iniquitatis condemnari debere, si, etc.,
id. ib. 7, 19 fin.:scriptor... inter perfectos veteresque referri debet, etc.,
Hor. Ep. 2, 1, 37 (for which ib. 41: inter quos referendus erit? cf. also ultima semper Exspectanda dies homini;dicique beatus Ante obitum nemo debet,
Ov. M. 3, 137):ut jam nunc dicat, jam nunc debentia dici,
Hor. A. P. 43 et saep.— Poet. for necesse est, oportet, it is necessary, it must needs (so almost everywhere in Lucret.):omnia debet enim cibus integrare novando et fulcire cibus, etc.,
Lucr. 2, 1146; 3, 188; 4, 61; 1, 232 Munro.—Pass., to be due or owing:(α).Veneri jam et Libero reliquum tempus deberi arbitrabatur,
Cic. Verr. 2, 5, 11:quanta his (sc. dis) gratia debeatur,
id. Fin. 3, 22, 73; id. Q. Fr. 1, 1, 9 fin.:honores non ex merito, sed quasi debitos repetere,
Sall. J. 85, 37 et saep.:persolvant grates dignas et praemia reddant Debita!
Verg. A. 2, 538:debita quam sulcis committas semina,
id. G. 1, 223; Prop. 1, 6, 17; 2, 28, 60 (3, 26, 14 M.):debitae Nymphis opifex coronae,
Hor. Od. 3, 27, 30:calentem debita sparges lacrima favillam,
id. ib. 2, 6, 23; Prop. 3, 7, 9 (4, 6, 9 M.):soli mihi Pallas debetur,
Verg. A. 10, 443 et saep.:quid tibi istic debetur?
what business have you there? Plaut. Mil. 2, 5, 18; id. Truc. 2, 2, 8; id. Rud. 1, 1, 34; cf. supra, a.—Hence, Dēbĭtum, i, n., what is due, debt, duty, obligation (post-Aug. and rare):2.velut omni vitae debito liberatus,
Curt. 10, 5, 3:nepotum nutriendorum,
Val. Max. 2, 9, 1:non secundum gratiam, sed secundum debitum,
Vulg. Rom. 4, 4; 1 Cor. 7, 3:solvere debito,
to free from obligation, Sen. Ben. 6, 4, 1.—Poet. (esp. in Verg.) and in post-Aug. prose like the Gr. opheilô and ophliskanô.a.To owe, i. e. to be bound or destined by fate or by nature (v. Lidd. and Scott sub. opheilô, no. 3).(α).Act.. urbem et jam cerno Phrygios debere nepotes, i. e. are destined to found, Ov. M. 15, 444:(β).debet multas hic legibus aevi (i. e. fato) Ante suam mortes,
Luc. 2, 82; cf. id. 6, 530.—More usually,pass., to be due i. e. to be destined:b.cui regnum Italiae Romanaque tellus Debentur,
Verg. A. 4, 276; cf. id. ib. 3, 184; 7, 120;145: indigetem Aeneam scis Deberi caelo,
id. ib. 12, 795:animae, quibus altera fato Corpora debentur,
id. ib. 6, 714:sors ista senectae Debita erat nostrae,
id. ib. 11, 166:fatis debitus Arruns,
i. e. devoted to death, id. ib. 11, 759:dum bello Argolici vastabant Pergama reges Debita casurasque inimicis ignibus arces,
id. ib. 8, 375 (" fataliter ad exitium destinata," Serv.); cf. so absol.:tempora Parcae debita complerant,
id. ib. 9, 108:morbo naturae debitum reddiderunt,
Nep. Reg. 1 fin.: DEBITVM NATVRAE PERSOLVIT, etc., Inscr. Orell. no. 3453;and simply DEBITVM PERSOLVIT,
id. ib. no. 4482.—So, because what one is destined by the fates to suffer is regarded as his debt (ophliskanein gelôta tini):B. (α).tu nisi ventis debes ludibrium, cave,
Hor. Od. 1, 14, 16.With acc.:(β).ut hoc summum beneficium Q. Maximo debuerim,
Cic. de Or. 1, 26, 121; so magna beneficia mihi, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 12;qui mihi laudem illam eo minus deberet,
Cic. Att. 1, 14, 3:me paene plus tibi quam ipsi Miloni debiturum,
id. Fam. 2, 6 fin.; cf. id. Planc. 28;and quantum cuique deberet,
Nep. Epam. 3 fin.; Plin. Pan. 30, 1 et saep.:o cui debere salutem Confiteor,
Ov. M. 7, 164;so vitam,
id. Pont. 4, 5, 31;and in a like sense: se,
id. M. 7, 48; 2, 644; so,in a bad sense, hoc quoque Tarquinio debebimus,
id. Fast. 2, 825. —Absol., to be indebted, obliged, under obligation to one:C.verum fac me multis debere, et in iis Plancio, etc.,
Cic. Planc. 28; cf.with a clause: tibi nos debere fatemur, quod, etc.,
Ov. M. 4, 76.To continue to owe something; i. e. to withhold, keep back:quod praesenti tibi non tribueram, id absenti debere non potui,
Cic. Fam. 7, 19, init. —So pass.:sic enim diximus, et tibi hoc video non posse debere,
id. Tusc. 2, 27, 67 fin. -
6 debeo
dēbeo, buī, bitum, ēre (de u. habeo), von jmd. etwas herhaben, folglich gehalten sein, es ihm wiederzugeben) = zu entrichten-, zu bezahlen haben, schuldig sein, schulden (griech. ὀφείλω), I) eig. (Ggstz. reddere, solvere, dissolvere, persolvere): α) alqd od. alci alqd: talenta CC, Cic.: grandem pecuniam, Sall.: duplum, Quint.: decumas, zehntpflichtig sein, Cic.: quod debetur remittere (erlassen), Cic.: debita biennii pecunia, Caes.: pecuniam iam diu debitam alci solvere, Cic.: alci omne quod debeo dissolvo, Cic.: stipendia retro debita (den rückständigen Sold) exsolvere, Lampr. – d. alci pecuniam, Cic.: alci grandem pecuniam ad (gegen) HS octogiens, Cic.: nummum nemini, Cic. – d. pecuniam pro domo, pro hortis, Cic.: hoc quod satis dato debeo, was mir durch eine gestellte Bürgschaft kreditiert worden ist, Cic.: quadringentiens HS Idibus Mart. d., Cic.: alci mille drachmas de ratione (laut Rechnung) d., Cic.: pecunia quae ex (laut) publica permutatione od. quae ex societate (Handelskompanie) debetur, Cic. – d. pecuniam per syngrapham, Amm. – alci privatim haud quicquam debere, Cic. – multum enim differt in arcane positum sit argentum an in tabulis debeatur, Cic. – Sprichw., animam debere, das Haar auf dem Kopfe schuldig sein (nach dem griech. καὶ αυτών τών ψυχών ὀφείλειν), Ter. Phorm. 661. – β) bl. alci: illi, quibus debeo, meine Gläubiger, Cic.: ut illi quam plurimi deberent, Sall.: non inveniuntur, qui velint debere rei publicae, praesertim duodenis assibus (gegen 12 Prozent [monatlich]), Plin. ep. – isti tibi quid homines debent (was hast du bei den M. zu suchen) quos quaeritas? Plaut. trin. 893 (dazu Brix): so auch quid tibi istic hisce in aedibus debetur? Plaut. mil. 421 (dazu Lorenz). – γ) absol.: ii, qui debent, die Schuldner, Cic.: qui se debere fatentur, Caes.: debebat? immo in suis nummis versabatur, Cic.: Kal. Ianuariis debuit (hatte zu zahlen); adhuc non solvit, Cic.: ut non longius quam dictum esset debere eos passus sit, Nep.: desinet debere, wird nicht mehr sch. s., Sen.: ex ista syngrapha deberi (bestehe eine Schuld) pro iis rebus, quae erant ante syngrapham reciperatae, Cic. – Partic. subst., αα) dēbentēs, ium, m., die Schuldenden, die Schuldner, Liv. 6, 27, 3. – ββ) dēbitum, ī, n., das Schuldige, die Schuld, debitum exigere, Sen. poët. (bidl.): molestius (dringend) flagitare debitum, Amm.: u. so instantius debitum petere, Schol. Iuven.: acerbius debitum reposcere, Suet.: debita consectari (Ggstz. quod debeatur remittere), Cic.: debitum alci solvere, Cic., u. (bildl.) persolvere, Col.: alci debitum reddere (bildl.), Col.: debito fraudari, Cic.: alqd solvere in debitum, mit etwas seine Sch. entrichten (bildl.), Sen. ep. 7, 8. – II) übtr.: A) etw. schuldig bleiben = vorenthalten, in der Verbindung: non posse alci alqd debere, jmdm. etwas nicht schuldig bleiben (nicht vorenthalten) können, zB. quod praesenti tibi prope subnegaram, non tribueram certe, id absenti debere non potui, Cic.: u. so im Passiv, itaque oratio iuventuti nostrae deberi non potest, Cic.; vgl. Kühner Cic. Tusc. 2, 67. – B) etwas schuldig sein, schulden = sowohl zu als für etwas verbunden sein, 1) durch Pflicht zu etwas verbunden sein, zu etwas moralisch verpflichtet sein, die Verpflichtung-, Verbindlichkeit haben usw., im allg.: a) act.: α) m. Acc.: alci gratiam, Cic.: alci mutua officia, Plin. ep.: iuvenis nil iam caelestibus ullis debens, Verg.: navis, quae tibi creditum debes Vergilium, finibus Atticis reddas, Hor. – β) m. Infin., etw. zu tun od. zu leiden durch Pflicht verbunden sein, verpflichtet sein, etwas tun od. leiden (geschehen lassen) sollen, müssen, brauchen, dürfen (von moralischer Nötigung, nur bei Dichtern auch für necesse est), homines, qui te et maxime debuerunt et plurimum iuvare potuerunt, Cic.: Africam forte Tubero obtinere debebat, Caes.: ea tibi ego non debeo (brauche nicht) commendare, Cic.: debueram loqui, Ov.: oppida expugnari non debuerint, Caes.: ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici, was einmal gesagt werden muß, Hor. – b) pass.: cui (patriae) ipsa vita debetur, für das man das Leben aufzuopfern verpflichtet ist, Iustin.: quanta his (dis) gratia debeatur, Cic.: misericordia, quae tibi nulla debetur, Cic. – m. Infin. Perf., tametsi statim vicisse debeo, gesiegt haben sollte, Cic. Rosc. Am. 73: quin etiam in testamentis debes (mußt du) annotasse, Plin. ep. 7, 20, 6: tuum promissum immutasse non debes, darfst du damit nicht rückgängig gemacht haben, Tac. dial. 24. – Partiz. dēbitus, a, um, geschuldet, schuldig, gebührend, debitae lacrimae, laudes, Liv.: debitae poenae, Cic.: oscula sibi debita, Prop.: praemia reddant debita, Verg. – subst., dēbitum, ī, n., das Schuldige, die Verpflichtung, nepotum nutriendorum, Val. Max.: velut omni vitae debito liberatus, Curt.: minus debito facere (Ggstz. plus debito solitoque facere), Sen. de ben. 3, 22, 2: si crevit super debitum (über Gebühr), nocuit, Sen nat. qu. 4, 2, 9. – 2) wie ὀφείλω u. ὀφλισκάνω, nach dem Verhängnisse (fatum) od. Naturgesetz (natura) zu etwas verpflichtet-, bestimmt-, auserkoren sein, α) act.: urbem, zu gründen bestimmt sein, Ov.: debet multas hic legibus aevi (i.e. fato) ante suam mortes, Lucan. – tu, nisi ventis debes ludibrium, cave, wenn du nicht (gleichsam nach Schicksalsschluß) ein Sp. den W. darbieten mußt = ein Sp. der W. werden willst (wie ὀφείλεις μέλπηθρα = μέλλεις μέλπηθρα γενέσται), Hor. carm. 1, 14, 16. – β) pass., bestimmt, geweiht, verfallen sein, anheimfallen, cui regnum Italiae Romanaque tellus debentur, Verg.: vita, quae fato od. necessitati debetur, Cornif. rhet. u. Cic.: animae, quibus altera fato corpora debentur, Verg.: fatis debitus Aruns, dem Tode geweiht, Verg.; vgl. debitus destinatusque morti, unfehlbar dem Tode geweiht, Liv.: debemur morti nos nostraque, Hor.: Pergama debita, dem Untergang geweiht, Verg.: debitus (debita) coniunx, durchs Schicksal bestimmt, beschert, Ov.: o fortunata mors, quae naturae debita pro patria est potissimum reddita, die Bestimmung der Natur erfüllend, Cic. – Partiz. subst., naturae debitum, der der Natur schuldige Tribut, mortem naturae debitum pronuntiamus, Tert. de anim. 50: debitum naturae reddere, euphem. = sterben, Hyg. astr. 2, 20. Augustin. in psalm. 38, 9: morbo naturae debitum reddere, Nep. regg. 1, 5; ebenso debitum naturae solvere, Hyg. fab. 56, persolvere, Hyg. fab. 26. Corp. inscr. Lat. 6, 3580. – 3) jmdm. für etw. verpflichtet sein od. sich verpflichtet fühlen, ihm etw. zu verdanken haben, alci beneficium, Cic.: quantum cuique deberet, Nep.: alci salutem, vitam, Ov.: se, sich = sein Dasein, seine Existenz, Ov.: im Bösen, hoc quoque Tarquinio debebimus, Ov. fast. 2, 825. – alcis (meā, tuā) causā minus od. omnia debere, jmdm. weniger od. in allen Stücken sich verpflichtet fühlen, weniger od. alle Rücksicht schuldig sein, Cic. I. Verr. 23. Cic. ep. 3, 7, 6; 4, 8, 1; 13, 75, 1. – m. folg. quod (daß), tibi nos debere fatemur, quod datus est verbis ad amicas transitus aures, Ov. met. 4, 76 sq. – absol., jmdm. ver pflichtet sein, gegen ihn Verpflichtungen, Verbindlichkeiten haben, bonis omnibus, Cic.: tibi, Ov.: dah. Partiz. subst., dēbentēs, ium, m., die Verpflichteten, die Schuldner (Ggstz. obligantes), Sen. de ben. 1, 4, 5. – / synk. debtur = debetur, Corp. inscr. Lat. 11, 1950.
-
7 debeo
dēbeo, buī, bitum, ēre (de u. habeo), von jmd. etwas herhaben, folglich gehalten sein, es ihm wiederzugeben) = zu entrichten-, zu bezahlen haben, schuldig sein, schulden (griech. ὀφείλω), I) eig. (Ggstz. reddere, solvere, dissolvere, persolvere): α) alqd od. alci alqd: talenta CC, Cic.: grandem pecuniam, Sall.: duplum, Quint.: decumas, zehntpflichtig sein, Cic.: quod debetur remittere (erlassen), Cic.: debita biennii pecunia, Caes.: pecuniam iam diu debitam alci solvere, Cic.: alci omne quod debeo dissolvo, Cic.: stipendia retro debita (den rückständigen Sold) exsolvere, Lampr. – d. alci pecuniam, Cic.: alci grandem pecuniam ad (gegen) HS octogiens, Cic.: nummum nemini, Cic. – d. pecuniam pro domo, pro hortis, Cic.: hoc quod satis dato debeo, was mir durch eine gestellte Bürgschaft kreditiert worden ist, Cic.: quadringentiens HS Idibus Mart. d., Cic.: alci mille drachmas de ratione (laut Rechnung) d., Cic.: pecunia quae ex (laut) publica permutatione od. quae ex societate (Handelskompanie) debetur, Cic. – d. pecuniam per syngrapham, Amm. – alci privatim haud quicquam debere, Cic. – multum enim differt in arcane positum sit argentum an in tabulis debeatur, Cic. – Sprichw., animam debere, das Haar auf dem Kopfe schuldig sein (nach dem griech. καὶ αυτών τών ψυχών ὀφείλειν), Ter. Phorm. 661. – β) bl. alci: illi,————quibus debeo, meine Gläubiger, Cic.: ut illi quam plurimi deberent, Sall.: non inveniuntur, qui velint debere rei publicae, praesertim duodenis assibus (gegen 12 Prozent [monatlich]), Plin. ep. – isti tibi quid homines debent (was hast du bei den M. zu suchen) quos quaeritas? Plaut. trin. 893 (dazu Brix): so auch quid tibi istic hisce in aedibus debetur? Plaut. mil. 421 (dazu Lorenz). – γ) absol.: ii, qui debent, die Schuldner, Cic.: qui se debere fatentur, Caes.: debebat? immo in suis nummis versabatur, Cic.: Kal. Ianuariis debuit (hatte zu zahlen); adhuc non solvit, Cic.: ut non longius quam dictum esset debere eos passus sit, Nep.: desinet debere, wird nicht mehr sch. s., Sen.: ex ista syngrapha deberi (bestehe eine Schuld) pro iis rebus, quae erant ante syngrapham reciperatae, Cic. – Partic. subst., αα) dēbentēs, ium, m., die Schuldenden, die Schuldner, Liv. 6, 27, 3. – ββ) dēbitum, ī, n., das Schuldige, die Schuld, debitum exigere, Sen. poët. (bidl.): molestius (dringend) flagitare debitum, Amm.: u. so instantius debitum petere, Schol. Iuven.: acerbius debitum reposcere, Suet.: debita consectari (Ggstz. quod debeatur remittere), Cic.: debitum alci solvere, Cic., u. (bildl.) persolvere, Col.: alci debitum reddere (bildl.), Col.: debito fraudari, Cic.: alqd solvere in debitum, mit etwas seine Sch. entrichten (bildl.), Sen. ep. 7, 8. – II) übtr.: A) etw. schuldig bleiben = vorenthalten, in der Verbindung:————non posse alci alqd debere, jmdm. etwas nicht schuldig bleiben (nicht vorenthalten) können, zB. quod praesenti tibi prope subnegaram, non tribueram certe, id absenti debere non potui, Cic.: u. so im Passiv, itaque oratio iuventuti nostrae deberi non potest, Cic.; vgl. Kühner Cic. Tusc. 2, 67. – B) etwas schuldig sein, schulden = sowohl zu als für etwas verbunden sein, 1) durch Pflicht zu etwas verbunden sein, zu etwas moralisch verpflichtet sein, die Verpflichtung-, Verbindlichkeit haben usw., im allg.: a) act.: α) m. Acc.: alci gratiam, Cic.: alci mutua officia, Plin. ep.: iuvenis nil iam caelestibus ullis debens, Verg.: navis, quae tibi creditum debes Vergilium, finibus Atticis reddas, Hor. – β) m. Infin., etw. zu tun od. zu leiden durch Pflicht verbunden sein, verpflichtet sein, etwas tun od. leiden (geschehen lassen) sollen, müssen, brauchen, dürfen (von moralischer Nötigung, nur bei Dichtern auch für necesse est), homines, qui te et maxime debuerunt et plurimum iuvare potuerunt, Cic.: Africam forte Tubero obtinere debebat, Caes.: ea tibi ego non debeo (brauche nicht) commendare, Cic.: debueram loqui, Ov.: oppida expugnari non debuerint, Caes.: ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici, was einmal gesagt werden muß, Hor. – b) pass.: cui (patriae) ipsa vita debetur, für das man das Leben aufzuopfern verpflichtet ist, Iustin.: quanta his (dis) gratia debeatur, Cic.: misericordia, quae tibi nulla de-————betur, Cic. – m. Infin. Perf., tametsi statim vicisse debeo, gesiegt haben sollte, Cic. Rosc. Am. 73: quin etiam in testamentis debes (mußt du) annotasse, Plin. ep. 7, 20, 6: tuum promissum immutasse non debes, darfst du damit nicht rückgängig gemacht haben, Tac. dial. 24. – Partiz. dēbitus, a, um, geschuldet, schuldig, gebührend, debitae lacrimae, laudes, Liv.: debitae poenae, Cic.: oscula sibi debita, Prop.: praemia reddant debita, Verg. – subst., dēbitum, ī, n., das Schuldige, die Verpflichtung, nepotum nutriendorum, Val. Max.: velut omni vitae debito liberatus, Curt.: minus debito facere (Ggstz. plus debito solitoque facere), Sen. de ben. 3, 22, 2: si crevit super debitum (über Gebühr), nocuit, Sen nat. qu. 4, 2, 9. – 2) wie ὀφείλω u. ὀφλισκάνω, nach dem Verhängnisse (fatum) od. Naturgesetz (natura) zu etwas verpflichtet-, bestimmt-, auserkoren sein, α) act.: urbem, zu gründen bestimmt sein, Ov.: debet multas hic legibus aevi (i.e. fato) ante suam mortes, Lucan. – tu, nisi ventis debes ludibrium, cave, wenn du nicht (gleichsam nach Schicksalsschluß) ein Sp. den W. darbieten mußt = ein Sp. der W. werden willst (wie ὀφείλεις μέλπηθρα = μέλλεις μέλπηθρα γενέσται), Hor. carm. 1, 14, 16. – β) pass., bestimmt, geweiht, verfallen sein, anheimfallen, cui regnum Italiae Romanaque tellus debentur, Verg.: vita, quae fato od. necessitati debetur, Cornif. rhet. u. Cic.: animae, quibus————altera fato corpora debentur, Verg.: fatis debitus Aruns, dem Tode geweiht, Verg.; vgl. debitus destinatusque morti, unfehlbar dem Tode geweiht, Liv.: debemur morti nos nostraque, Hor.: Pergama debita, dem Untergang geweiht, Verg.: debitus (debita) coniunx, durchs Schicksal bestimmt, beschert, Ov.: o fortunata mors, quae naturae debita pro patria est potissimum reddita, die Bestimmung der Natur erfüllend, Cic. – Partiz. subst., naturae debitum, der der Natur schuldige Tribut, mortem naturae debitum pronuntiamus, Tert. de anim. 50: debitum naturae reddere, euphem. = sterben, Hyg. astr. 2, 20. Augustin. in psalm. 38, 9: morbo naturae debitum reddere, Nep. regg. 1, 5; ebenso debitum naturae solvere, Hyg. fab. 56, persolvere, Hyg. fab. 26. Corp. inscr. Lat. 6, 3580. – 3) jmdm. für etw. verpflichtet sein od. sich verpflichtet fühlen, ihm etw. zu verdanken haben, alci beneficium, Cic.: quantum cuique deberet, Nep.: alci salutem, vitam, Ov.: se, sich = sein Dasein, seine Existenz, Ov.: im Bösen, hoc quoque Tarquinio debebimus, Ov. fast. 2, 825. – alcis (meā, tuā) causā minus od. omnia debere, jmdm. weniger od. in allen Stücken sich verpflichtet fühlen, weniger od. alle Rücksicht schuldig sein, Cic. I. Verr. 23. Cic. ep. 3, 7, 6; 4, 8, 1; 13, 75, 1. – m. folg. quod (daß), tibi nos debere fatemur, quod datus est verbis ad amicas transitus aures, Ov. met. 4, 76 sq. – absol., jmdm. ver-———— -
8 dēbeo
dēbeo uī, itus, ēre [for dehibeō; de + habeo], to withhold, keep back: alqd tibi absenti: tibi hoc video non posse deberi, i. e. you will not consent to remain my creditor.—To owe, be in debt: illis quibus debui, T.: ut illi quam plurimi deberent, S.: qui se debere fateantur (i. e. debitores esse), Cs.: (argentum) Bacchidi, T.: pecuniam Cluvio: pecuniam pro domo: grandem pecuniam, S.: Quid si animam debet, is over head and ears in debt, T.: pecunia iamdiu debita: legioni frumentum deberi sciebat, Cs.—With acc, to owe, be under obligation to give, be bound to render: hoc tibi pro servitio, T.: ei res p. gratiam debet: patriae quid debeat, what are his duties, H.: dies Longa videtur opus debentibus, to laborers, H.: nil caelestibus, V.: Navis, quae debes Vergilium art responsible for, H.—With inf, to be bound, be under obligation, ought, must, should: ferre contra patriam arma debuerunt?: Africam sorte obtinere, Cs.: hoc rescribere, H.: summae se iniquitatis condemnari debere, si, etc., Cs.: dici beatus Ante obitum nemo debet, O.: Nec quā debebat (sc. amare), amabat, within the bounds of duty, O.— Pass, to be due, be owing: Veneri reliquum tempus deberi arbitrabatur: hoc nunc Laus illi debetur, H.— To be bound, be destined, be fated, owe by fate: fatis iuvenescere debent geniti, O.: Urbem cerno debere nepotes, are destined to found, O.: ventis ludibrium, H.: cui regnum Romanaque tellus Debentur, V.: Debemus morti nos nostraque, H.: Omnia debentur vobis, O.—Fig., to owe, be indebted for, have to thank for: beneficium Maximo: vobis omnia, Cs.: quantum cuique deberet, N.: Priami plurima natis, V.: fac me multis debere, am under obligations: tibi nos debere fatemur, Quod, etc., O.* * *debere, debui, debitus Vowe; be indebted/responsible for/obliged/bound/destined; ought, must, should -
9 moltus
multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.I.Posit.A.In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):B.multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:avis,
id. Am. 3, 5, 4:tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:cura,
Sall. J. 7, 4:sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:arbor,
id. 7, 4, 26:silva,
id. 8, 10, 14:multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:deos testatus,
id. ib. 7, 593:invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—In partic.1.Too much, overmuch, excessive:2.supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—In speech, much-speaking, diffuse, prolix:3.qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—Frequent, frequently present:A.in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):B.salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:multum robustior illo,
Juv. 19, 197:majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).1.With comparatives and verbs which imply comparison:2.multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—With sup. (rare but class.), by far, by much:3.quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:optimum,
id. ib. 26:pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:utilissima,
id. 2, 10, 1:maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—With particles denoting a difference, far, greatly, very:4.multo aliter,
Ter. And. prol. 4:multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —In specifications of time, before ante and post, long, much:5.non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—Very rarely with the positive for multum:6.maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—Doubled, multo multoque, with comparatives:II.multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.A.In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;(β).so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—With a partitive gen.:(γ).vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:plus hostium,
Liv. 2, 42:plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—With quam (some examples of which have already been given above):(δ).non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—Without quam:(ε).HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:2.VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:3.ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:aedificare,
Col. 1, 4, 7:pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:ducere,
id. Att. 7, 3, 5:putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—4.Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—* 5.Like magis, with an adj.:B.plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—In the plur.1.Comparatively, more in number:2.omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;b.1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—Esp.: plures.(α).The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—(β).Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:(γ).quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—The greater number, the majority:III.plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):(β).hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:sermo,
Quint. 2, 2, 5:risus,
id. 6, 3, 85:res,
id. 6, 1, 51:exercitatio,
id. 8 prooem. §28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:cervix,
id. G. 3, 52:Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:gratulor,
id. ib. 40:(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:(γ).artis,
Quint. 10, 5, 3:auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—In the gen. pretii:plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48. -
10 multi
multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.I.Posit.A.In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):B.multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:avis,
id. Am. 3, 5, 4:tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:cura,
Sall. J. 7, 4:sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:arbor,
id. 7, 4, 26:silva,
id. 8, 10, 14:multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:deos testatus,
id. ib. 7, 593:invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—In partic.1.Too much, overmuch, excessive:2.supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—In speech, much-speaking, diffuse, prolix:3.qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—Frequent, frequently present:A.in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):B.salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:multum robustior illo,
Juv. 19, 197:majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).1.With comparatives and verbs which imply comparison:2.multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—With sup. (rare but class.), by far, by much:3.quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:optimum,
id. ib. 26:pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:utilissima,
id. 2, 10, 1:maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—With particles denoting a difference, far, greatly, very:4.multo aliter,
Ter. And. prol. 4:multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —In specifications of time, before ante and post, long, much:5.non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—Very rarely with the positive for multum:6.maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—Doubled, multo multoque, with comparatives:II.multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.A.In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;(β).so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—With a partitive gen.:(γ).vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:plus hostium,
Liv. 2, 42:plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—With quam (some examples of which have already been given above):(δ).non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—Without quam:(ε).HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:2.VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:3.ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:aedificare,
Col. 1, 4, 7:pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:ducere,
id. Att. 7, 3, 5:putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—4.Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—* 5.Like magis, with an adj.:B.plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—In the plur.1.Comparatively, more in number:2.omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;b.1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—Esp.: plures.(α).The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—(β).Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:(γ).quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—The greater number, the majority:III.plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):(β).hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:sermo,
Quint. 2, 2, 5:risus,
id. 6, 3, 85:res,
id. 6, 1, 51:exercitatio,
id. 8 prooem. §28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:cervix,
id. G. 3, 52:Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:gratulor,
id. ib. 40:(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:(γ).artis,
Quint. 10, 5, 3:auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—In the gen. pretii:plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48. -
11 multus
multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.I.Posit.A.In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):B.multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:avis,
id. Am. 3, 5, 4:tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:cura,
Sall. J. 7, 4:sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:arbor,
id. 7, 4, 26:silva,
id. 8, 10, 14:multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:deos testatus,
id. ib. 7, 593:invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—In partic.1.Too much, overmuch, excessive:2.supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—In speech, much-speaking, diffuse, prolix:3.qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—Frequent, frequently present:A.in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):B.salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:multum robustior illo,
Juv. 19, 197:majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).1.With comparatives and verbs which imply comparison:2.multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—With sup. (rare but class.), by far, by much:3.quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:optimum,
id. ib. 26:pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:utilissima,
id. 2, 10, 1:maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—With particles denoting a difference, far, greatly, very:4.multo aliter,
Ter. And. prol. 4:multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —In specifications of time, before ante and post, long, much:5.non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—Very rarely with the positive for multum:6.maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—Doubled, multo multoque, with comparatives:II.multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.A.In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;(β).so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—With a partitive gen.:(γ).vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:plus hostium,
Liv. 2, 42:plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—With quam (some examples of which have already been given above):(δ).non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—Without quam:(ε).HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:2.VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:3.ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:aedificare,
Col. 1, 4, 7:pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:ducere,
id. Att. 7, 3, 5:putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—4.Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—* 5.Like magis, with an adj.:B.plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—In the plur.1.Comparatively, more in number:2.omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;b.1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—Esp.: plures.(α).The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—(β).Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:(γ).quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—The greater number, the majority:III.plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):(β).hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:sermo,
Quint. 2, 2, 5:risus,
id. 6, 3, 85:res,
id. 6, 1, 51:exercitatio,
id. 8 prooem. §28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:cervix,
id. G. 3, 52:Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:gratulor,
id. ib. 40:(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:(γ).artis,
Quint. 10, 5, 3:auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—In the gen. pretii:plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48. -
12 plurimum
multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.I.Posit.A.In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):B.multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:avis,
id. Am. 3, 5, 4:tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:cura,
Sall. J. 7, 4:sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:arbor,
id. 7, 4, 26:silva,
id. 8, 10, 14:multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:deos testatus,
id. ib. 7, 593:invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—In partic.1.Too much, overmuch, excessive:2.supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—In speech, much-speaking, diffuse, prolix:3.qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—Frequent, frequently present:A.in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):B.salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:multum robustior illo,
Juv. 19, 197:majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).1.With comparatives and verbs which imply comparison:2.multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—With sup. (rare but class.), by far, by much:3.quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:optimum,
id. ib. 26:pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:utilissima,
id. 2, 10, 1:maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—With particles denoting a difference, far, greatly, very:4.multo aliter,
Ter. And. prol. 4:multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —In specifications of time, before ante and post, long, much:5.non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—Very rarely with the positive for multum:6.maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—Doubled, multo multoque, with comparatives:II.multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.A.In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;(β).so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—With a partitive gen.:(γ).vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:plus hostium,
Liv. 2, 42:plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—With quam (some examples of which have already been given above):(δ).non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—Without quam:(ε).HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:2.VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:3.ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:aedificare,
Col. 1, 4, 7:pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:ducere,
id. Att. 7, 3, 5:putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—4.Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—* 5.Like magis, with an adj.:B.plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—In the plur.1.Comparatively, more in number:2.omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;b.1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—Esp.: plures.(α).The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—(β).Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:(γ).quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—The greater number, the majority:III.plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):(β).hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:sermo,
Quint. 2, 2, 5:risus,
id. 6, 3, 85:res,
id. 6, 1, 51:exercitatio,
id. 8 prooem. §28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:cervix,
id. G. 3, 52:Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:gratulor,
id. ib. 40:(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:(γ).artis,
Quint. 10, 5, 3:auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—In the gen. pretii:plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48. -
13 plurimum
[st1]1 [-] plūrĭmum, i, n.: une très grande quantité, la plus grande quantité. - plurimum studii consumere in... Nep.: s'occuper beaucoup de... - plurimum aetatis, Cic.: la plus grande partie de la vie. - plurimi et plurimo (gén. et abl. de prix): adj. pris comme noms. - plurimi (s.-ent. pretii) esse: avoir le plus de prix. - plurimi (s.-ent. pretii) aestimare: estimer le plus. - plurimo (s.-ent. pretio) emere: acheter très cher. - quam plurimo (s.-ent. pretio) vendere: vendre le plus cher possible. [st1]2 [-] plūrĭmum, adv.: - [abcl][b]a - le plus, extrêmement, considérablement, beaucoup. - [abcl]b - presque toujours, la plupart du temps. - [abcl]c - au plus, tout au plus, au maxium.[/b] - facere plurimum: réussir fort bien. - plurimum valere: avoir le plus d'importance, avoir le plus de valeur. - plurimum posse: [pouvoir le plus]: avoir le plus d’influence, avoir la supériorité. - mari plurimum posse: avoir la supériorité sur mer. - plurimum jucunditatis afferre, Cic.: apporter beaucoup d'agrément. - plurimum domi est, Ter.: il est presque toujours chez lui. - scribere quam plurimum, Cic.: écrire le plus possible. - (cum, ut) plurimum, Plin.: au plus, tout au plus.* * *[st1]1 [-] plūrĭmum, i, n.: une très grande quantité, la plus grande quantité. - plurimum studii consumere in... Nep.: s'occuper beaucoup de... - plurimum aetatis, Cic.: la plus grande partie de la vie. - plurimi et plurimo (gén. et abl. de prix): adj. pris comme noms. - plurimi (s.-ent. pretii) esse: avoir le plus de prix. - plurimi (s.-ent. pretii) aestimare: estimer le plus. - plurimo (s.-ent. pretio) emere: acheter très cher. - quam plurimo (s.-ent. pretio) vendere: vendre le plus cher possible. [st1]2 [-] plūrĭmum, adv.: - [abcl][b]a - le plus, extrêmement, considérablement, beaucoup. - [abcl]b - presque toujours, la plupart du temps. - [abcl]c - au plus, tout au plus, au maxium.[/b] - facere plurimum: réussir fort bien. - plurimum valere: avoir le plus d'importance, avoir le plus de valeur. - plurimum posse: [pouvoir le plus]: avoir le plus d’influence, avoir la supériorité. - mari plurimum posse: avoir la supériorité sur mer. - plurimum jucunditatis afferre, Cic.: apporter beaucoup d'agrément. - plurimum domi est, Ter.: il est presque toujours chez lui. - scribere quam plurimum, Cic.: écrire le plus possible. - (cum, ut) plurimum, Plin.: au plus, tout au plus.* * *Plurimum, Aduerbium. Terent. - ecquid nos amas De fidicina isthac? THA. plurimum merito tuo. Tresfort.\Hoc ego vtor vno omnium plurimum. Cic. Je me sers de luy plus que de nul autre.\Ibi plurimum est. Terent. Le plus souvent, La plus part du temps. -
14 multum [2]
multum, Compar. plūs, Superl. plūrimum, viel, ein großer Teil, I) subst.: A) im Nom. od. Acc., m. Genet., iam multum viae praeceperat rex, ein großes Stück (eine große Strecke) Weges, Curt.: a quibus cum audisset non multum superesse munitionis, nur noch ein kleiner Teil der Befestigungsarbeit, Nep.: multum diei processerat, Sall.: in multum vini processerat, war ziemlich angetrunken, Liv.: ab sole orto in multum diei (bis weit in den Tag) stetere in acie, Liv.: u. so ad multum diei in acie stare, Liv.: nebula erat ad multum diei densa adeo, ut etc., Liv. (vgl. Drak. Liv. 27, 2, 9): post multum vulnerum, nach vielen W., Tac.: multum habet iucunditatis, Plin.: ut multum (sc. est), höchstens, Mart.: in multum (bei weitem) velociores, Plin. 10, 108. – Compar., plus mihi deberet, Cic.: plus posse, Caes.: plus facere, Cic.: ne plus reddat, quam acceperit, Cic.: non plus quam etc., ebensowenig, Cic.: quod plus est, was mehr ist, mehr sagen will, Liv.: plus minusve, mehr od. weniger, m. folg. quam (als), Komik., Quint. u.a.: ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit, zu viel... zu wenig, Ter.: ne quid plus minusve faxit, zu viel od. zu wenig, Ter.: quam molestum est uno digito plus habere, einen Finger mehr, Cic.: so auch uno plus Etruscorum cecĭdisse, ein Mann mehr, Liv.: m. Genet. part., plus pecuniae, Cic.: hostium, Liv.: detrimenti, Cic.: non plus animi quam fidei erat, Liv.: ex his alius alio plus virium habet, Cic.: nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, Caes. – Superl., plurimum posse, Cic.: ut haberet quam plurimum, so viel als möglich, Cic.: ubi plurimum (possidebat), das meiste, Eutr.: qui plurimum minimumque tradunt, die Durchschnittszahl, Eutr.: ellipt., cum plurimum, ubi plurimum, ut plurimum, hochgerechnet, höchstens, Liv., Suet. u. Plin. – m. Genet. part., noctis plurimum, ein sehr großer Teil der N., Amm.: plurimum mali, Sen.: gravitatis, Cic.: studii, Nep.: virtutum, Quint.: ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum, Quint.: plurimum quantum favoris, recht sehr viel an G., Flor.
B) im Genet. zur Bezeichnung des Wertes und Preises, hoch, multi facere, hoch schätzen, Plaut. – Compar., pluris, höher, teurer, ager multo pluris est, gilt viel mehr, Cic.: conscientia mihi pluris est, Cic.: pluris putare, facere, habere, aestimare, höher schätzen, achten, Cic.: vendere, emere, teurer, Cic.: aedificare, Colum. – Superl., plurimi, sehr hoch, sehr teuer, facere, Nep.: pendĕre, Plaut.: esse, Cic. – Selten steht st. des Genet. der Abl., plure altero tanto quanto eius fundus est velim, Plaut. fr. b. Charis. 211, 28: plure vendunt, Lucil. 1253 (b. Charis. 211, 30): plure venit, Cic. fr. b. Charis. 211, 29: quam plurimo vendere, möglichst teuer, Cic. de off. 3, 50.
II) adv.: A) multo, um vieles, viel, a) einfach, neben Komparativen u. Wörtern aller Art, die den Begriff einer Steigerung enthalten, zur Bezeichnung des Maßes, mit dem der Unterschied gemessen wird, multo plura, Nep.: m. pauciores, Cic.: m. minus, Cic.: m. magis, Cic.: m. ceteros gloriā antecesserunt, Nep.: so bei antevenire, Ter.: bei anteponere, Cic.: bei praestat, es ist besser, Sall.: bei malle, Cic.: bei Partikeln, die den Begriff einer Verschiedenheit enthalten, multo secus, viel anders, Cic.: m. aliter, Nep.: bei infra, Plin.: beim Komparativ u. Superlativ = bei weitem, maior multo res, Liv.: m. difficillimus, m. difficillime, Cornif. rhet.: purissimus multo, Varro fr.: m. maximus, Komik. u. Cic.: m. maxime, Ter. u. Augustin.: m. antiquissimus, Cic.: multo formosissimus, Nep.: m. maximā parte, Cic.: bei post u. ante, non multo post, nicht lange nachher, Cic.: multo ante, Nep., od. ante multo, Cic., lange vorher. – b) doppelt, multo multoque, um gar vieles, gar viel, beim Komparativ usw., multo multoque longior, Fronto ad M. Caes. 2, 2 (5). p. 28, 1 N.: multo multoque operosius est, Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Fronto laud. negl. p. 214, 15 N. – c) multo tanto, um so viel mehr, ne ille hercle mihi sit multo tanto carior, si etc., Plaut. Bacch. 310: u. so Plaut. Men. 800; rud. 521; Stich. 339. Gell. 12, 2, 14. Apul. met. 7, 15 u.a. (s. Hildebr. Apul. met. 6, 1. p. 396, b): multo tanto propius, Varro LL. 7, 3.
B) multum, 1) vom Grade, sehr, weit, vielmals, a) neben Verben, salve m., sei vielmals, sei herzlich gegrüßt, Plaut.: vale m., leb recht wohl, Plaut.: non m. confidere, nicht sehr, nicht sonderlich, Caes.: m. desiderare, Nep.: non ita m. uti sorore, nicht so sehr, Cic.: longe multumque superare, Cic.: ebenso auch poet. Acc. Plur. multa adverb. neben Verben, multa reluctari, Verg.: multa gemens, Verg. – b) neben Adjektiven, m. dispar, Cic.: vir m. bonus, Cic.: m. familiaris, Fronto: m. loquaces, Plaut.: m. inepti labores, Plin. ep. – c) neben Komparativen = multo, zB. non multum est maius, Cic.: m. improbiores, Plaut.: m. robustior, Iuven.: selten bei Superlativen, m. carissimus ac desiderantissimus filius, Augustin. epist. 139 lemm. – 2) v. der Zeit, Vielmals, oft, viel, multum mecum sunt, Cic.: multum mecum loquuntur, Cic.: multum et saepe quaesita, Cic.: multum et diu cogitans, Cic.: diu multumque scriptitare, Cic.
C) plus, 1) v. der Menge, mehr, a) m. folg. quam, wie: non pl. quam semel, Cic.: plus quam satis (erat), Ter.: non pl. quam in tres partes posse distribui, in nicht mehr als, Cic.: nulla (navis) pl. quam triginta remis agatur, mit mehr als, Liv.: plus quam decem dies abesse, weiter als, Cic. – b) ohne quam, zB. pl. semel, Varro fr.: plus satis, Ter.: pl. millies audivi, Ter.: pl. mille capti, Liv.: plus quingentos colaphos infregit, Ter.: plus pars dimidia caesa est, Liv.: plus parte tertiā interfectā, Caes.: plus dimidiati mensis cibaria ferebant, Cic.: ut plus biennium in his tricis moremur, Cic.: cum pl. annum aeger fuisset, Liv.: plus aut minus, plus minus, plus minusve, plusve minusve, mehr oder weniger, ungefähr, auf und ab, septingenti sunt paulo plus aut minus anni, Enn.: abesse plus minus octo milibus, Hirt. b. G.: ne quid plus minusve faxit, quod nos pigeat, Ter.: ne plus minusve loqueretur ex tempore, Suet.: venerunt plusve minusve duae, Mart. – c) m. Abl., zB. ut pl. unā vera sit, Cic.: nec esse pl. uno, mehr als einer, Cic.: annos sexaginta natus est aut pl. eo, oder mehr als soviel, oder darüber, Ter. – 2) v. Grade, mehr, confiteor eos plus quam sicarios, plus quam homicidas, plus etiam quam parricidas esse, Cic.: plus cruciari, Balb. in Cic. ep.: multo plus, Anton. in Cic. ep.: paulo plus, Liv.: plus aequo, mehr als billig, Cic.: plus iusto, Liv.: plus nimio, allzusehr, Hor.: plus plusque, immer mehr u. mehr, quem plus plusque in dies diligo, Cic.: dah. auch neben Adii. = magis, plus formosus, Calp. ecl. 11, 72: u. plus quam beim Komparativ, vilior fiam plus quam factus sum, Vulg. 2. regg. 6, 22: plus erat quam palea levior, Commodian. apol. 5: u. ohne quam, oculi domini multo plus lucidiores sunt super solem, Vulg. Sirach 23, 28: u. plus quam beim Superlativ, plus quam benignissimus, Corp. inscr. Lat. 9, 1876. – so auch plura zuw. adverb., ne te in promissis plura moremur, weiter, länger, Lucr. 5, 91.
D) plurimum, 1) v. Grade, am meisten, pl. intererat, Cic.: ut te pl. diligam, Cic.: plurimum quantum favoris, Flor. 4, 2, 74: pl. quantum nocere, recht sehr, überaus, Min. Fel. 23, 1; vgl. ibid.40, 1. – 2) von der Menge, a) recht viel, ut plurimum tussiat, Petron. 117, 9. – b) höchstens, pl. drachma, modice quattuor obolis, Plin.: diebus plurimum novem, Plin. – 3) v. Umfange der Zeit, größtenteils, meistenteils, domum ire pergam; ibi plurimum est, Ter. Phorm. 194: pl. Cypri vixit, Nep. Chabr. 3, 4.
/ Im Vulgärlat. gesteigerter Kompar. plurior, Fulg. myth. 1. praef. p. 16 M. Itala Ioann. 7, 31. Hilar. in ep. ad Philem. 3 (Pitra spicil. 1, 150 [b]). Gloss. II, 409, 12 (pluriora). – Archaist. Superl. ploirimus, Corp. inscr. Lat. 1, 32, wo ploirume = plurime: plisimus od. plusimus, Fest. 205 (a), 17. Varro LL. 7, 27. Vgl. Georges Lexik. der lat. Wortf. S. 437.
-
15 multum
multum, Compar. plūs, Superl. plūrimum, viel, ein großer Teil, I) subst.: A) im Nom. od. Acc., m. Genet., iam multum viae praeceperat rex, ein großes Stück (eine große Strecke) Weges, Curt.: a quibus cum audisset non multum superesse munitionis, nur noch ein kleiner Teil der Befestigungsarbeit, Nep.: multum diei processerat, Sall.: in multum vini processerat, war ziemlich angetrunken, Liv.: ab sole orto in multum diei (bis weit in den Tag) stetere in acie, Liv.: u. so ad multum diei in acie stare, Liv.: nebula erat ad multum diei densa adeo, ut etc., Liv. (vgl. Drak. Liv. 27, 2, 9): post multum vulnerum, nach vielen W., Tac.: multum habet iucunditatis, Plin.: ut multum (sc. est), höchstens, Mart.: in multum (bei weitem) velociores, Plin. 10, 108. – Compar., plus mihi deberet, Cic.: plus posse, Caes.: plus facere, Cic.: ne plus reddat, quam acceperit, Cic.: non plus quam etc., ebensowenig, Cic.: quod plus est, was mehr ist, mehr sagen will, Liv.: plus minusve, mehr od. weniger, m. folg. quam (als), Komik., Quint. u.a.: ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit, zu viel... zu wenig, Ter.: ne quid plus minusve faxit, zu viel od. zu wenig, Ter.: quam molestum est uno digito plus habere, einen Finger mehr, Cic.: so auch uno plus Etruscorum cecĭdisse, ein Mann mehr, Liv.: m. Genet. part., plus pecuniae,————Cic.: hostium, Liv.: detrimenti, Cic.: non plus animi quam fidei erat, Liv.: ex his alius alio plus virium habet, Cic.: nec quemquam ex eo plus quam se doloris capere, Caes. – Superl., plurimum posse, Cic.: ut haberet quam plurimum, so viel als möglich, Cic.: ubi plurimum (possidebat), das meiste, Eutr.: qui plurimum minimumque tradunt, die Durchschnittszahl, Eutr.: ellipt., cum plurimum, ubi plurimum, ut plurimum, hochgerechnet, höchstens, Liv., Suet. u. Plin. – m. Genet. part., noctis plurimum, ein sehr großer Teil der N., Amm.: plurimum mali, Sen.: gravitatis, Cic.: studii, Nep.: virtutum, Quint.: ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum, Quint.: plurimum quantum favoris, recht sehr viel an G., Flor.B) im Genet. zur Bezeichnung des Wertes und Preises, hoch, multi facere, hoch schätzen, Plaut. – Compar., pluris, höher, teurer, ager multo pluris est, gilt viel mehr, Cic.: conscientia mihi pluris est, Cic.: pluris putare, facere, habere, aestimare, höher schätzen, achten, Cic.: vendere, emere, teurer, Cic.: aedificare, Colum. – Superl., plurimi, sehr hoch, sehr teuer, facere, Nep.: pendĕre, Plaut.: esse, Cic. – Selten steht st. des Genet. der Abl., plure altero tanto quanto eius fundus est velim, Plaut. fr. b. Charis. 211, 28: plure vendunt, Lucil. 1253 (b. Charis. 211, 30): plure venit, Cic. fr. b. Charis. 211, 29: quam plurimo vendere, möglichst teuer, Cic. de off. 3, 50.————II) adv.: A) multo, um vieles, viel, a) einfach, neben Komparativen u. Wörtern aller Art, die den Begriff einer Steigerung enthalten, zur Bezeichnung des Maßes, mit dem der Unterschied gemessen wird, multo plura, Nep.: m. pauciores, Cic.: m. minus, Cic.: m. magis, Cic.: m. ceteros gloriā antecesserunt, Nep.: so bei antevenire, Ter.: bei anteponere, Cic.: bei praestat, es ist besser, Sall.: bei malle, Cic.: bei Partikeln, die den Begriff einer Verschiedenheit enthalten, multo secus, viel anders, Cic.: m. aliter, Nep.: bei infra, Plin.: beim Komparativ u. Superlativ = bei weitem, maior multo res, Liv.: m. difficillimus, m. difficillime, Cornif. rhet.: purissimus multo, Varro fr.: m. maximus, Komik. u. Cic.: m. maxime, Ter. u. Augustin.: m. antiquissimus, Cic.: multo formosissimus, Nep.: m. maximā parte, Cic.: bei post u. ante, non multo post, nicht lange nachher, Cic.: multo ante, Nep., od. ante multo, Cic., lange vorher. – b) doppelt, multo multoque, um gar vieles, gar viel, beim Komparativ usw., multo multoque longior, Fronto ad M. Caes. 2, 2 (5). p. 28, 1 N.: multo multoque operosius est, Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Fronto laud. negl. p. 214, 15 N. – c) multo tanto, um so viel mehr, ne ille hercle mihi sit multo tanto carior, si etc., Plaut. Bacch. 310: u. so Plaut. Men. 800; rud. 521; Stich. 339. Gell. 12, 2, 14. Apul. met. 7, 15 u.a. (s. Hildebr. Apul. met. 6, 1. p. 396, b): multo tanto————propius, Varro LL. 7, 3.B) multum, 1) vom Grade, sehr, weit, vielmals, a) neben Verben, salve m., sei vielmals, sei herzlich gegrüßt, Plaut.: vale m., leb recht wohl, Plaut.: non m. confidere, nicht sehr, nicht sonderlich, Caes.: m. desiderare, Nep.: non ita m. uti sorore, nicht so sehr, Cic.: longe multumque superare, Cic.: ebenso auch poet. Acc. Plur. multa adverb. neben Verben, multa reluctari, Verg.: multa gemens, Verg. – b) neben Adjektiven, m. dispar, Cic.: vir m. bonus, Cic.: m. familiaris, Fronto: m. loquaces, Plaut.: m. inepti labores, Plin. ep. – c) neben Komparativen = multo, zB. non multum est maius, Cic.: m. improbiores, Plaut.: m. robustior, Iuven.: selten bei Superlativen, m. carissimus ac desiderantissimus filius, Augustin. epist. 139 lemm. – 2) v. der Zeit, Vielmals, oft, viel, multum mecum sunt, Cic.: multum mecum loquuntur, Cic.: multum et saepe quaesita, Cic.: multum et diu cogitans, Cic.: diu multumque scriptitare, Cic.C) plus, 1) v. der Menge, mehr, a) m. folg. quam, wie: non pl. quam semel, Cic.: plus quam satis (erat), Ter.: non pl. quam in tres partes posse distribui, in nicht mehr als, Cic.: nulla (navis) pl. quam triginta remis agatur, mit mehr als, Liv.: plus quam decem dies abesse, weiter als, Cic. – b) ohne quam, zB. pl. semel, Varro fr.: plus satis, Ter.: pl. millies audivi, Ter.: pl. mille capti, Liv.: plus quingentos colaphos————infregit, Ter.: plus pars dimidia caesa est, Liv.: plus parte tertiā interfectā, Caes.: plus dimidiati mensis cibaria ferebant, Cic.: ut plus biennium in his tricis moremur, Cic.: cum pl. annum aeger fuisset, Liv.: plus aut minus, plus minus, plus minusve, plusve minusve, mehr oder weniger, ungefähr, auf und ab, septingenti sunt paulo plus aut minus anni, Enn.: abesse plus minus octo milibus, Hirt. b. G.: ne quid plus minusve faxit, quod nos pigeat, Ter.: ne plus minusve loqueretur ex tempore, Suet.: venerunt plusve minusve duae, Mart. – c) m. Abl., zB. ut pl. unā vera sit, Cic.: nec esse pl. uno, mehr als einer, Cic.: annos sexaginta natus est aut pl. eo, oder mehr als soviel, oder darüber, Ter. – 2) v. Grade, mehr, confiteor eos plus quam sicarios, plus quam homicidas, plus etiam quam parricidas esse, Cic.: plus cruciari, Balb. in Cic. ep.: multo plus, Anton. in Cic. ep.: paulo plus, Liv.: plus aequo, mehr als billig, Cic.: plus iusto, Liv.: plus nimio, allzusehr, Hor.: plus plusque, immer mehr u. mehr, quem plus plusque in dies diligo, Cic.: dah. auch neben Adii. = magis, plus formosus, Calp. ecl. 11, 72: u. plus quam beim Komparativ, vilior fiam plus quam factus sum, Vulg. 2. regg. 6, 22: plus erat quam palea levior, Commodian. apol. 5: u. ohne quam, oculi domini multo plus lucidiores sunt super solem, Vulg. Sirach 23, 28: u. plus quam beim Superlativ, plus quam benignissimus, Corp.————inscr. Lat. 9, 1876. – so auch plura zuw. adverb., ne te in promissis plura moremur, weiter, länger, Lucr. 5, 91.D) plurimum, 1) v. Grade, am meisten, pl. intererat, Cic.: ut te pl. diligam, Cic.: plurimum quantum favoris, Flor. 4, 2, 74: pl. quantum nocere, recht sehr, überaus, Min. Fel. 23, 1; vgl. ibid.40, 1. – 2) von der Menge, a) recht viel, ut plurimum tussiat, Petron. 117, 9. – b) höchstens, pl. drachma, modice quattuor obolis, Plin.: diebus plurimum novem, Plin. – 3) v. Umfange der Zeit, größtenteils, meistenteils, domum ire pergam; ibi plurimum est, Ter. Phorm. 194: pl. Cypri vixit, Nep. Chabr. 3, 4.⇒ Im Vulgärlat. gesteigerter Kompar. plurior, Fulg. myth. 1. praef. p. 16 M. Itala Ioann. 7, 31. Hilar. in ep. ad Philem. 3 (Pitra spicil. 1, 150 ). Gloss. II, 409, 12 (pluriora). – Archaist. Superl. ploirimus, Corp. inscr. Lat. 1, 32, wo ploirume = plurime: plisimus od. plusimus, Fest. 205 (a), 17. Varro LL. 7, 27. Vgl. Georges Lexik. der lat. Wortf. S. 437.————————[b]multum, Subst. u. Adv., s. nach multus. -
16 sum
1.sum, fui, esse (2d pers. es, but usu. es in Plaut and Ter; old forms, indic. pres. esum for sum, acc. to Varr. L. L. 9, § 100 Mull.: essis for es, Att. ap. Non. 200, 30, or Trag. Rel. p. 283 Rib.: simus for sumus, used by Augustus, acc. to Suet. Aug. 87; fut. escit for erit, XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 25:I.esit, XII. Tab. ap. Fest. s. v. nec, p. 162 Mull.: escunt for erunt,
Cic. Leg. 2, 24, 60, 3, 3, 9; Lucr. 1, 619; perf. fuvimus for fuimus, Enn. ap. Cic. de Or. 3, 42, 168:FVVEIT, C. I. L. 1, 1051: fuit,
Plaut. Capt. 3, 4, 23; id. Mil. 3, 1, 159:fuerim,
id. ib. 4, 8, 54:fuerit,
id. As. 4, 1, 37; subj. pres. siem, sies, siet, etc., very freq., esp. in Plaut.; e. g. siem, Am. prol. 57; Ter. And. 3, 4, 7:sies,
Plaut. Am. 3, 2, 43; Ter. And. 2, 5, 13:siet,
Plaut. Am. prol. 58; Ter. And. 1, 4, 7; Lucr. 3, 101:sient,
Plaut. Am. 1, 1, 54; Ter. And. 2, 3, 16; cf. Cic. Or. 47, 157; also,fuam, fuas, etc., regarded by G. Curtius, de Aorist. Lat. Rel. in Studien zur Gr. u. Lat. Gram. 1, 431 sqq., as an aorist: fuam,
Plaut. Bacch. 1, 2, 48; id. Mil. 2, 6, 112: fuas, Liv. Andron. ap. Non 111, 13; Plaut. Capt. 2, 3, 71; 2, 3, 83; id. Pers. 1, 1, 52; id. Trin. 2, 1, 32: fuat, Pac. ap. Non. 111, 8; Carm. ap. Liv. 25, 12; Plaut. Am. 3, 4, 2; id. Aul. 2, 2, 56; id. Capt. 2, 2, 10 et saep.; Ter. Hec. 4, 3, 4; Lucr. 4, 639; Verg. A. 10, 108:fuant,
Plaut. Bacch. 4, 9, 110; id. Ep. 5, 1, 13; id. Ps. 4, 3, 12: fuvisset, Enn. ap. Gell. 12, 4, 4; part. pres. ens, used by Caesar, acc. to Prisc. p. 1140 P.; and by Sergius Flavius, acc. to Quint. 8, 3, 33; fut. inf. fore for futurum esse, very freq., and so always with partt.; cf. Madv. Gram. § 108; whence, subj. imperf. forem fores, etc., for essem; esp. in conditional sentences and in the histt., but very rare in Cic.; v. Neue, Formenl. 2, 597 sqq.), v. n. [root es; Sanscr. as-mi, and the Greek es-mi, whence eimi; perf. fui; root in Sanscr. bhu, to become; bhavas, condition; Gr. phuô, to beget; cf.: fetus, futuo, etc.], to be, as a verb substantive or a copula.As a verb substantive, to be.A.In gen.1.Asserting existence, to be, exist, live:2.definitionum duo sunt genera prima: unum earum rerum quae sunt: alterum earum quae intelleguntur. Esse ea dico, quae cerni tangive possunt, ut fundum, aedes, parietem, cetera. Non esse rursus ea dico, quae tangi demonstrarive non possunt, cerni tamen animo atque intellegi possunt, ut si usucapionem, si tutelam, etc.... definias,
Cic. Top. 5, 26 sq.:si abest, nullus est,
Plaut. Bacch. 2, 2, 16:nunc illut est, quom me fuisse quam esse nimio mavelim,
id. Capt. 3, 3, 1:ita paene nulla sibi fuit Phronesium ( = paene mortuus est),
id. Truc. 1, 2, 95:omne quod eloquimur sic, ut id aut esse dicamus aut non esse,
Cic. de Or. 2, 38, 157:non statim, quod esse manifestum est, etiam quid sit apparet,
Quint. 3, 6, 81: est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 23 Vahl.):flumen est Arar, quod, etc.,
Caes. B. G. 1, 12:homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt!
Cic. Fam. 11, 21, 1; cf. id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:si quos inter societas aut est aut fuit aut futura est,
id. Lael. 22, 83:nec enim, dum ero, angar ulla re, cum omni vacem culpa: et, si non ero, sensu omnino carebo,
id. Fam. 6, 3, 4:si modo futuri sumus, erit mihi res opportuna,
id. Att. 11, 4, 1:si quando erit civitas, erit profecto nobis locus: sin autem non erit, etc.,
id. Fam. 2, 16, 6:nolite arbitrari, me cum a vobis discessero, nusquam aut nullum fore,
id. Sen. 22, 79:si erit ulla res publica... sin autem nulla erit,
id. Fam. 2, 16, 5:fuimus Troes, fuit Ilium,
Verg. A. 2, 325:sive erimus seu nos fata fuisse volunt,
Tib. 3, 5, 32: per quinquennia decem fuimus, Prud. Cath. praef. 2.—Of events, to be, happen, occur, befall, take place:3.illa (solis defectio) quae fuit regnante Romulo,
Cic. Rep. 1, 16, 25:neque enim est periculum, ne, etc.,
id. ib. 1, 23, 37:amabo, quid tibi est?
Ter. Heaut. 2, 4, 24:quid se futurum esset,
Liv. 33, 27. —Of location, to be present, to be at a place.(α).With adv., or other expressions of place:(β).cum non liceret quemquam Romae esse, qui, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 41, § 100:cum Athenis decem ipsos dies fuissem,
id. Fam. 2, 8, 3; id. de Or. 2, 7, 27:cum Africanus constituisset in hortis esse,
id. Rep. 1, 9, 14:cum essemus in castris,
id. ib. 1, 15:nonne mavis sine periculo tuae domi esse quam cum periculo alienae?
id. Fam. 4, 7, 4:vos istic commodissime sperem esse,
id. ib. 14, 7, 2: te hic tutissime puto fore, Pompon. ap. Cic. Att. 8, 11, A.—Of passages in a book or writing, with in and abl., to be, stand, be written, etc.:(γ).deinceps in lege est, ut, etc.,
Cic. Leg. 2, 16, 40:quid enim in illis (litteris) fuit praeter querelam temporum,
id. Fam. 2, 16, 1.—Of personal relations, with ad or apud and acc., or cum and abl. of person:4.cum esset (Sulpicius Gallus) casu apud M. Marcellum,
Cic. Rep. 1, 14, 21:eram cum Stoico Diodoto: qui cum habitavisset apud me mecumque vixisset, etc.,
id. Brut. 90, 309:erat nemo, quicum essem libentius quam tecum et pauci, quibuscum essem aeque libenter,
id. Fam. 5, 21, 1:qui me admodum diligunt multumque mecum sunt,
id. ib. 4, 13, 6; cf. with simul:Smyrnae cum simul essemus complures dies,
id. Rep. 1, 8, 13.—Hence, esp.: esse cum aliquo (aliqua), to be with, i. e. live with, associate with, as husband or wife:cujus soror est cum P. Quintio,
Cic. Quint. 24, 77:ea nocte mecum illa hospitis jussu fuit,
Plaut. Merc. 1, 1, 101; Ov. A. A. 3, 664:cum hac (meretrice) si qui adulescens forte fuerit,
Cic. Cael. 20, 49; Ov. Am. 2, 8, 27: tum ad me fuerunt, qui, etc., Varr. ap. Non. 133, 28:Curio fuit ad me sane diu,
Cic. Att. 10, 4, 8:cum ad me bene mane Dionysius fuit,
id. ib. 10, 16, 1; cf.:esse sub uno tecto atque ad eosdem Penates,
Liv. 28, 18.—Of relations analogous to place, of dress, condition, position, office, etc., to be, live, be found, etc., with in and abl.:5.cum est in sagis civitas,
Cic. Phil. 8, 11, 32:in laxa toga,
Tib. 2, 3, 78: sive erit in Tyriis, Tyrios laudabis amictus;Sive erit in Cois, Coa decere puta,
Ov. A. A. 2, 297: hominem non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse, Cic. Verr [p. 1798] 2, 4, 6, §11: in servitute,
id. Clu. 7, 21:in illa opinione populari,
id. ib. 51, 142:in magno nomine et gloria,
id. Div. 1, 17, 31:in spe,
id. Fam. 14, 3, 2:in tanta moestitia,
id. Phil. 2, 15, 37:in odio,
id. Att. 2, 22, 1:in probris, in laudibus,
id. Off. 1, 18, 61:in officio,
id. ib. 1, 15, 49:in injustitia,
id. ib. 1, 14, 42:in vitio,
id. ib. 1, 19, 62; id. Tusc. 3, 9, 19:ne in mora quom opus sit, sies,
Ter. And. 2, 5, 13:ne in mora illi sis,
id. ib. 3, 1, 9:hic in noxia'st,
id. Phorm. 2, 1, 36:quae (civitas) una in amore atque in deliciis fuit,
Cic. Verr. 2, 4, 1, § 3:in ingenti periculo,
Liv. 5, 47:in pace,
id. 31, 29.—So with abl. without in, when qualified by an adj.:(statua) est et fuit tota Graecia summo propter ingenium honore et nomine,
Cic. Verr. 2, 2, 35, § 87:si quis asperitate ea est et inmanitate naturae,
id. Lael. 23, 87:ne quo periculo proprio existimares esse,
id. Fam. 4, 15, 2 (B. and K. ex conj.:in periculo): ego sum spe bona,
id. ib. 12, 28, 3:res nunc difficili loco mihi videtur esse,
id. ib. 12, 28, 3:incredibili sum sollicitudine de tua valetudine,
id. ib. 16, 15, 1; esp. in phrase periculo alicujus esse, to be at the risk of any one:rem illam suo periculo esse,
id. Att. 6, 1, 6:ut quae in naves inposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico periculo essent,
Liv. 23, 49, 2 Weissenb. ad loc.:dare nummos meo periculo,
Dig. 46, 1, 24:communi periculo,
ib. 13, 6, 21, § 1 (cf. II. B. 1. b. infra).—To depend upon, rest with, with in and abl.:B.res erat non in opinione dubia,
Cic. Dom. 5, 11:sed totum est in eo, si, etc.,
id. Att. 2, 22, 5:omnem reliquam spem in impetu esse equitum,
Liv. 10, 14, 12:quoniam totum in eo sit, ne contrectentur pocula,
Col. 12, 4, 3. —In partic.1.Esse (est, sunt, etc.) often stands without a subject expressed, or with an indef. subj., as antecedent of a rel.-clause, whose verb may be in the indic. or subj.; the former only when the subject is conceived as particular or limited, and actually existing; the latter always when it is conceived as indefinite; cf. Zumpt, Gram. § 562 sq.; Roby, Gram. § 1686 sq.; Madv. Gram. § 365; but the distinctions usually drawn by grammarians are not always observed by the best writers; and the subjunctive is always admissible, being the prevailing construction after sunt qui in class. prose, and nearly universal in postAug. writers: sunt, qui (quae), there are those ( people or things) who ( that), or simply some.a.With indic.(α).Without subject expressed:(β).mulier mane: sunt Qui volunt te conventam,
Plaut. Cist. 4, 2, 37:sunt hic quos credo inter se dicere,
id. Cas. prol. 67:sunt quae te volumus percontari,
id. Ps. 1, 5, 47:quid est, quod tu gestas tabellas?
id. ib. 1, 1, 10:quid est, quod tu me nunc optuere?
id. Most. 1, 1, 69; cf.:quid hoc est, quod foris concrepuit?
id. ib. 5, 1, 15:tun' is es, Qui in me aerumnam obsevisti?
id. Ep. 4, 1, 34:quid est, quod tuo animo aegre est?
id. Cas. 2, 2, 9; id. Cist. 4, 1, 3:at ego est quod volo loqui,
id. As. 1, 3, 79:est quod te volo secreto,
id. Bacch. 5, 2, 30:sunt quos scio amicos esse, sunt quos suspicor,
id. Trin. 1, 2, 54:ita subitum'st, quod eum conventum volo,
id. ib. 5, 2, 51:sunt quae ego ex te scitari volo,
id. Capt. 2, 2, 13:sed est quod suscenset tibi,
Ter. And. 2, 6, 17:est quod me transire oportet,
id. Hec. 2, 2, 31:quid sit quapropter te jussi, etc.,
id. ib. 5, 1, 7:sunt item quae appellantur alces,
Caes. B. G. 6, 27 init.:(nationes) ex quibus sunt qui ovis vivere existimantur,
id. ib. 4, 10 fin.:sunt qui putant posse te non decedere,
Cic. Fam. 1, 9, 25:sunt autem, qui putant non numquam complexione oportere supersederi,
id. Inv. 1, 40, 72:quamquam sunt, qui propter utilitatem modo petendas putant amicitias,
id. ib. 2, 55, 167:sunt autem quae praeterii,
id. Att. 10, 4, 11:sunt, qui abducunt a malis ad bona, ut Epicurus. Sunt, qui satis putant ostendere, nihil inopinati accidisse... Sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligunt,
id. Tusc. 3, 31, 76 Kuhn. N. cr.:sunt, qui, quod sentiunt, non audent dicere,
id. Off. 1, 24, 84:Argiletum sunt qui scripserunt ab Argola, etc.,
Varr. L. L. 5, § 157 Mull.:sunt qui ita dicunt,
Sall. C. 19, 4:sunt qui spiritum non recipiunt sed resorbent,
Quint. 11, 3, 55:sunt, quos curriculo pulverem Olympicum Collegisse juvat,
Hor. C. 1, 1, 3; cf. id. S. 1, 4, 24: sunt quibus unum opus est, etc., id. C. 1, 7, 5:sunt quibus in satira videor nimis acer,
id. S. 2, 1, 1:sunt quorum ingenium nova tantum crustula promit,
id. ib. 2, 4, 47.—With a subject expressed by an indefinite word or clause:b.sunt alii qui te volturium vocant,
Plaut. Trin. 1, 2, 64:est genus hominum qui se primos omnium esse volunt,
Ter. Eun. 2, 2, 17:multae sunt causae, quam ob rem cupio abducere,
id. ib. 1, 2, 65 Fleck. (Ussing, cupiam):erat quidam eunuchus, quem mercatus fuerat,
id. ib. 3, 5, 21:multaeque res sunt in quibus de suis commodis viri boni multa detrahunt,
Cic. Lael. 16, 57:sunt ejus aliquot orationes, ex quibus lenitas ejus perspici potest,
id. Brut. 48, 177:fuerunt alia genera philosophorum, qui se omnes Socraticos esse dicebant,
id. de Or. 3, 17, 62:nonnulli sunt, qui aluerunt, etc.,
id. Cat. 1, 12, 301:sunt quidam, qui molestas amicitias faciunt, cum ipsi se contemni putant,
id. Lael. 20, 72:sunt vestrum, judices, aliquam multi, qui L. Pisonem cognoverunt,
id. Verr. 2, 4, 25, § 56:multae et pecudes et stirpes sunt, quae sine procuratione hominum salvae esse non possunt,
id. N. D. 2, 52, 130:sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:permulta sunt, quae dici possunt, quare intellegatur, etc.,
id. Rosc. Am. 33, 94; cf. id. Div. in Caecil. 7, 22; id. Off. 1, 14, 43; 1, 20, 69; id. Div. 1, 54, 123:fuere complures, qui ad Catilinam initio profecti sunt,
Sall. C. 39, 5: haec sunt, quae clamores et admirationes in bonis oratoribus efficiunt. Cic. de Or. 1, 33, 152:alia fuere, quae illos magnos fecere,
Sall. C. 52, 21.—With. subj.: sunt, qui discessum animi a corpore putent esse mortem;(β).sunt qui nullum censeant fieri discessum,
Cic. Tusc. 1, 9, 18:sunt qui in rebus contrariis parum sibi constent,
id. Off. 1, 21, 71:de impudentia singulari sunt qui mirentur,
id. Verr. 2, 1, 2, § 6:est eisdem de rebus quod dici potest subtilius,
id. Tusc. 3, 15, 32:praesto est qui neget rem ullam percipi esse sensibus,
id. Ac. 2, 32, 101:quicquid est quod deceat, id, etc.,
id. Off. 1, 27, 94:sunt qui nolint tetigisse nisi illas, etc.,
Hor. S. 1, 2, 28:sunt qui Crustis et pomis viduas venentur avaras,
id. Ep. 1, 1, 78:vestes Gaetulo murice tinctas Sunt qui non habeant, est qui non curet habere,
id. ib. 2, 2, 182 et saep.—With a more or less indefinite expression of the subject:* c.sunt quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere et negent satis esse, etc.,
Cic. Fam. 1, 9, 31:rarum est quoddam genus eorum, qui se a corpore avocent,
id. Div. 1, 49, 111:quotus igitur est quisque qui somniis pareat?
id. ib. 2, 60, 125; id. de Or. 2, 50, 196:solus est hic, qui numquam rationes ad aerarium referat,
id. Verr. 2, 1, 38, § 98:quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt, qui pro nihilo putent,
id. Lael. 23, 86:erat nemo in quem ea suspicio conveniret,
id. Rosc. Am. 23, 65, cf.:quis enim miles fuit, qui Brundisii illam non viderit? quis, qui nescierit, etc.,
id. Phil. 2, 25, 61:sit aliquis, qui nihil mali habeat,
id. Tusc. 1, 35, 85:sunt nonnullae disciplinae, quae officium omne pervertant,
id. Off. 1, 2, 5:est quaedam animi sanitas quae in insipientem quoque cadat,
id. Tusc. 4, 13, 30:Syracusis lex est de religione, quae jubeat,
id. Verr. 2, 2, 51, § 126:unus est qui curet constantia magis quam consilio,
id. Att. 1, 18, 7:si est una ex omnibus quae sese moveat,
id. Rep. 6, 26, 28:multi sunt, qui non acerbum judicent vivere, sed supervacuum,
Sen. Ep. 24, 26:erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent,
Caes. B. C. 2, 30:fuere cives qui seque remque publicam obstinatis animis perditum irent,
Sall. C. 36, 4:sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem Possis,
Hor. Ep. 1, 1, 34:sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus,
id. A. P. 347.—Poet.: est, quibus (acc. to the Gr. estin hois):2.est quibus Eleae concurrit palma quadrigae: est quibus in celeres gloria nata pedes,
Prop. 3, 9 (4, 8), 17.—With dat., to belong or pertain to; or, rendering the dative as the subject of the verb, to have ( possess, = the Fr. etre a used of property, and of permanent conditions or characteristics, not of temporary states, feelings, etc.; cf. Krebs, Antibarb. p. 417 sq.): aliquid reperiret, fingeret fallacias, Unde esset adulescenti, amicae quod daret, Ter. Heaut. 3, 2, 23:b.nomen Mercurio'st mihi, Plaut Am. prol. 19: nisi jam tum esset honos elo quentiae,
Cic. Brut. 10, 40:est igitur homini cum deo similitudo,
id. Leg. 1, 8, 25:familiaritas, quae mihi cum eo est,
id. Att. 8. 3, 2:privatus illis census erat brevis,
Hor. C. 2, 15, 13; cf.:Trojae et huic loco nomen est,
Liv. 1, 1, 5:Hecyra est huic nomen fabulae,
Ter. Hec. prol. 1:cui saltationi Titius nomen esset,
Cic. Brut. 62, 225:cui (fonti) nomen Arethusa est,
id. Verr. 2, 4, 53, § 118:Scipio, cui post Africano fuit cognomen,
Liv. 25, 2, 6.—With ellips. of dat. ( poet.):nec rubor est emisse palam (sc. ei),
nor is she ashamed, Ov. A. A. 3, 167:neque testimonii dictio est (sc. servo),
has no right to be a witness, Ter. Phorm. 2, 1, 63.—Esse alicui cum aliquo, to have to do with, to be connected with a person:3.tecum nihil rei nobis, Demipho, est,
Ter. Phorm. 2, 3, 74:sibi cum illa mima posthac nihil futurum,
Cic. Phil. 2, 31, 77:jussit bona proscribi ejus, quicum familiaritas fuerat, societas erat,
id. Quint. 6, 25:si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus,
id. Fam. 15, 10, 2.—Esse with certain prepp. and their cases (cf. also I. A. 2. 3. 4. supra).(α).Esse ab aliquo, to be of a person, to be the servant, disciple, adherent, partisan, etc., of:(β).es ne tu an non es ab illo milite e Macedonia?
do you belong to? Plaut. Ps. 2, 2, 21:ab Andria est ancilla haec,
Ter. And. 3, 1, 3; 4, 4, 17:erat enim ab isto Aristotele,
Cic. de Or. 2, 38, 160:sed vide ne hoc, Scaevola, totum sit a me,
makes for me, id. de Or 1, 13, 55 (cf. ab, I. B. 3., II. B. 2. o.). —Esse pro aliquo, to be in favor of, make for:(γ).(judicia) partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse,
Cic. Clu. 32, 88.—Esse ex aliqua re, to consist of, be made up of:4.(creticus) qui est ex longa et brevi et longa,
Cic. de Or. 3, 47, 183; cf.:duo extremi chorei sunt, id est, e singulis longis et brevibus,
id. Or. 63, 212:etsi temeritas ex tribus brevibus et longa est,
id. ib. 63, 214; 64, 215 (v. also 6. infra). —Euphem., in perf. tempp., of one who has died or a thing that has perished, to be no more, to be gone, departed, dead ( poet.):5.horresco misera, mentio quoties fit partionis: Ita paene tibi fuit Phronesium,
i. e. had almost died, Plaut. Truc. 1, 2, 92:nunc illud est, cum me fuisse quam esse nimio mavelim,
id. Capt. 3, 3, 1:sive erimus, seu nos fata fuisse velint,
Tib. 3, 5, 32:fuimus Troes, fuit Ilium et ingens Gloria Teucrorum,
Verg. A. 2, 325:certus in hospitibus non est amor: errat ut ipsi, Cumque nihil speres firmius esse, fuit,
Ov. H. 16, (17), 192.—Pregn., to be real or a fact, to be the case; so esp.: est, esto, it is even so, be it so, such is or let such be the case, granted, well, etc.:b.quid tibi vis dicam, nisi quod est?
Plaut. Ep. 1, 1, 17:sunt ista, Laeli,
Cic. Lael. 2, 6:ista esse credere,
id. Tusc. 1, 6, 10: est vero, inquit, Africane, id. Fragm. ap. Lact. 1, 18:est ut dicis, inquam,
id. Fin. 3, 5, 19:sit quidem ut sex milia seminum intereant,
Col. 3, 3, 13:esto: ipse nihil est, nihil potest,
Cic. Div. in Caecil. 15, 47; cf.:verum esto,
id. Fin. 2, 23, 75:esto,
Verg. A. 7, 313; 10, 67; Hor. Ep. 1, 1, 81; 1, 17, 37 al.—Hence,The connections est ut, ubi, cum, quod, or with a subject-clause, it happens or chances that, it is the case that, there is cause or reason why, there is a time when, it is allowed or permissible that, one may, etc.(α).Est ut, it is the case or fact, that, etc.:(β).sin est, ut velis Manere illam apud te, dos hic maneat,
Ter. Phorm. 5, 7 (8), 32:si est, ut dicat velle se, Redde,
id. Hec. 4, 1, 43:si est, culpam ut Antipho in se admiserit,
id. Phorm. 2, 1, 40:est, ut id maxime deceat,
Cic. Or. 59, 199:quando fuit, ut, quod licet, non liceret?
id. Cael. 20, 48:non est igitur, ut mirandum sit, ea praesentiri, etc.,
id. Div 1, 56, 128:non erat, ut fieri posset, mirarier umquam,
Lucr. 5, 979:futurum esse ut omnes pellerentur,
Caes. B. G. 1, 31:non est, ut copia major Ab Jove donari possit tibi,
Hor. Ep. 1, 12, 2:est ut viro vir latius ordinet Arbusta sulcis,
id. C. 3, 1, 9; Dig. 38, 7, 2.—Cf. esse after a neg., with quin:numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus,
Auct. Her. 3, 24, 40.—Also, est ut, there is reason, that, etc.:magis est ut ipse moleste ferat errasse se, quam ut, etc.,
Cic. Cael. 6, 14 fin.: ille erat ut odisset primum defensorem salutis meae, he had good reason for hating [p. 1799] id. Mil. 13, 35; cf.:quid erat cur Milo optaret,
id. ib. 13, 34:neque est ut putemus ignorari ea ab animalibus,
Plin. 18, 1, 1, § 3. —Est ubi, sometime or another, sometimes:(γ).erit, ubi te ulciscar, si vivo,
Plaut. Ps. 5, 2, 26:est, ubi id isto modo valeat,
Cic. Tusc. 5, 8, 23.—Est cum, sometimes:(δ).est cum non est satius, si, etc.,
Auct. Her. 4, 26, 36.—Est quod, there is reason to, I have occasion:(ε).est quod visam domum,
Plaut. Aul. 2, 2, 26:etsi magis est, quod gratuler tibi quam quod te rogem,
I have more reason to, Cic. Att. 16, 5, 2:est quod referam ad consilium: sin, etc.,
Liv. 30, 31, 9:quod timeas non est,
Ov. H. 19, 159:nil est illic quod moremur diutius,
Ter. Heaut. 4, 7, 6:non est quod multa loquamur,
Hor. Ep. 2, 1, 30.—Cf. with cur:non est cur eorum spes infragatur,
Cic. Or. 2, 6:nihil est cur,
id. Fam. 6, 20, 1.—Est, sit, etc., with infin. in Gr. constr., it is possible, is allowed, permitted, one may, etc. (mostly poet. and post-class.):(ζ).est quadam prodire tenus, si non datur ultra,
Hor. Ep. 1, 1, 32:Cato, R. R. prooem. § 1: scire est liberum Ingenium atque animum,
Ter. Ad. 5, 3, 42:nec non et Tityon terrae omniparentis alumnum Cernere erat,
Verg. A. 6, 596; 8, 676; Sil. 2, 413:neque est te fallere quicquam,
Verg. G. 4, 447:unde Plus haurire est,
Hor. S. 1, 2, 79:est Gaudia prodentem vultum celare,
id. ib. 2, 5, 103:quod versu dicere non est,
id. ib. 1, 5, 87:quod tangere non est,
Ov. M. 3, 478:quae verbo objecta, verbo negare sit,
Liv. 42, 41, 2 Weissenb. ad loc.:ut conjectare erat intentione vultus,
Tac. A. 16, 34:est videre argentea vasa,
id. G. 5; Val. Max. 2, 6, 8; v. Zumpt, Gram. § 227.— With dat.:ne tibi sit frigida saxa adire,
Prop. 1, 20, 13; Tib. 1, 6, 24 (32):tu procul a patria (nec sit mihi credere tantum!) Alpinas nives Me sine vides,
Verg. E. 10, 46:fuerit mihi eguisse aliquando amicitiae tuae,
Sall. J. 110, 3; Dig. 46, 3, 72, § 4.—In eo ease ut, etc., to be in a condition to reach the point that, to be possible, etc., to be about to, on the point of, etc. ( impers. or with res, etc., as subj.):6.cum jam in eo esset, ut in muros evaderet miles,
Liv. 2, 17, 5:si viderent in eo jam esse ut urbs caperetur,
id. 28, 22, 8:jamque in eo rem fore, ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
id. 8, 27, 3:cum res non in eo essent ut, etc.,
id. 33, 41, 9:non in eo esse Carthaginiensium res, ut, etc.,
id. 30, 19, 3; 34, 41. —With person. subj. (late Lat.):cum ab Ulixe adducta Iphigenia in eo esset, ut immolaretur,
Hyg. Fab. 261. —Like the Engl. to be, for to come, fall, reach, to have arrived, etc. (hence also with in and acc.):7. II.ecquid in mentem est tibi, Patrem tibi esse?
Plaut. Bacch. 1, 2, 54:nam numero mi in mentem fuit,
id. Am. 1, 1, 26:ex eo tempore res esse in vadimonium coepit,
Cic. Quint. 5, 22:portus in praedonum fuisse potestatem sciatis,
id. Imp. Pomp. 12, 33:ut certior fieret, quo die in Tusculanum essem futurus,
id. Att. 15, 4, 2:qui neque in provinciam cum imperio fuerunt,
id. Fam. 8, 8, 8:quae ne in potestatem quidem populi Romani esset,
Liv. 2, 14, 4:nec prius militibus in conspectum fuisse,
Suet. Aug. 16:esse in amicitiam populi Romani dicionemque,
Cic. Div. in Caecil. 20, 66; cf.:in eorum potestatem portum futurum,
id. Verr. 2, 5, 38, § 98; v. Gell. 1, 7, 16 sq.; Zumpt, Gram. § 316.—As a copula, to be any thing or in any manner.A.In gen.1.With an adj., subst., or pron.:2.et praeclara res est et sumus otiosi,
Cic. Lael. 5, 17:quod in homine multo est evidentius,
id. ib. 8, 27:sperare videor Scipionis et Laelii amicitiam notam posteritati fore,
id. ib. 4, 15:non sum ita hebes, ut istud dicam,
id. Tusc. 1, 6, 12:cum, ignorante rege, uter esset Orestes, Pylades Orestem se esse diceret, Orestes autem ita ut erat, Orestem se esse perseveraret,
id. Lael. 7, 24:consul autem esse qui potui? etc.,
id. Rep. 1, 6, 10:nos numerus sumus et fruges consumere nati,
are a mere number, Hor. Ep. 1, 2, 27:pars non minima triumphi est victimae praecedentes,
Liv. 45, 49:nobile erit Romae pascua vestra forum,
Prop. 4 (5), 9, 20:sanguis erant lacrimae,
Luc. 9, 811:ego tu sum, tu es ego: unanimi sumus,
Plaut. Stich. 5, 4, 49:tuos sum,
id. Bacch. 1, 1, 60: domus non ea est, quam parietes nostri cingunt, Cic. Rep. 1, 13, 19:is enim fueram, cui, etc.,
id. ib. 1, 4, 7.—Less freq. with adv. (esp. in colloq. language): Am. Satin' tu sanus es? Sos. Sic sum ut vides, Plaut. Am. 2, 1, 57:B.sic, inquit, est,
Cic. Rep. 1, 38, 60:est, inquit, ut dicis,
id. ib. 1, 40, 63:quod ita cum sit,
id. ib. 1, 45, 69:quia sunt haud procul ab hujus aetatis memoria,
id. ib. 1, 1, 1 B. and K.:nec vero habere virtutem satis est,
id. ib. 1, 2, 2: frustra id inceptum Volscis fuit. Liv. 2, 25:dato qui bene sit: ego, ubi bene sit, tibi locum lepidum dabo,
Plaut. Bacch. 1, 1, 51:apud matrem recte est,
Cic. Att. 1, 7:cum in convivio comiter et jucunde fuisses,
id. Deiot. 7, 19:omnes hanc quaestionem haud remissius sperant futuram,
id. Rosc. Am. 5, 11:dicta impune erant,
Tac. A. 1, 72.—Esp.: facile alicubi (in aliqua re) esse, with pleasure, glad to be:quod in maritimis facillime sum,
Cic. Fam. 2, 16, 2:locum habeo nullum ubi facilius esse possum,
id. Att. 13, 26, 2 (on esse with an adverb, v. Haase ap. Reisig, Vorles. p. 394; cf. also bene under bonus fin.).—In partic.1.With gen. part., to be of, belong to a class, party, etc.:2.in republica ita est versatus, ut semper optimarum partium et esset et existimaretur,
Nep. Att. 6, 1:qui ejusdem civitatis fuit,
id. Them. 9, 1:qui Romanae partis erant, urbe excesserunt,
Liv. 35, 51, 7: ut aut amicorum aut inimicorum Campani simus;si defenditis, vestri, si deseritis, Samnitium erimus,
id. 7, 30, 9 sq. —With gen. or abl. denoting quality.(α).With gen.:(β).nimium me timidum, nullius animi, nullius consilii fuisse confiteor,
Cic. Sest. 16, 36:disputatio non mediocris contentionis est,
id. de Or. 1, 60, 257:magni judicii, summae etiam facultatis esse debebit,
id. Or. 21, 70:(virtus) nec tantarum virium est, ut se ipsa tueatur,
id. Tusc. 5, 1, 2; id. Fin. 5, 12, 36:Sulla gentis patriciae nobilis fuit,
Sall. J. 95, 3:summi ut sint laboris,
Caes. B. G. 4, 2:civitas magnae auctoritatis,
id. ib. 5, 54:refer, Cujus fortunae (sit),
Hor. Ep. 1, 7, 54:se nullius momenti apud exercitum futurum,
Nep. Alcib. 8, 4:qui ejusdem aetatis fuit,
id. ib. 11, 1:invicti ad laborem corporis erat,
Liv. 9, 16:nec magni certaminis ea dimicatio fuit,
id. 21, 60:somni brevissimi erat,
Suet. Claud. 33.—So of extent, number, etc.:classis centum navium,
Nep. Them. 2, 2; 2, 5:annus trecentarum sexaginta quinque dierum,
Suet. Caes. 40.—With abl.:3.bono animo es,
Ter. Eun. 1, 2, 4:jam aetate ea sum, ut, etc.,
id. Hec. 5, 1, 11:bellum varia victoria fuit,
Sall. J. 5, 1:L. Catilina nobili genere natus fuit magna vi et animi et corporis, set ingenio malo,
id. C. 5, 1:Sulla animo ingenti,
id. J. 95, 3:esse magna gratia,
Caes. B. G. 1, 8:tenuissima valetudine esse,
id. ib. 5, 40:si fuerit is injustus, timidus, hebeti ingenio atque nullo,
Cic. Tusc. 5, 15, 45:mira sum alacritate ad litigandum,
id. Att. 2, 7, 2:bono animo sint et tui et mei familiares,
id. Fam. 6, 18, 1:ut bono essent animo,
id. Rep. 1, 17, 29:ut uxores eodem jure sint quo viri,
id. ib. 1, 43, 67:qui capite et superciliis semper est rasis,
id. Rosc. Com. 7, 20:abi, quaere, unde domo quis, Cujus fortunae, quo sit patre quove patrono,
Hor. Ep. 1, 7, 54 (cf. I. A. 4. supra). —With gen. or abl. of price or value.(α).With gen.:(β). 4.pluris est oculatus testis quam auriti decem,
Plaut. Truc. 2, 6, 8:videtur esse quantivis pretii,
Ter. And. 5, 2, 15:a me argentum, quanti (servus) est, sumito,
id. Ad. 5, 9, 20:si ullo in loco frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:ager nunc multo pluris est, quam tunc fuit,
id. Rosc. Com. 12, 33:ut quisque, quod plurimi sit, possideat, ita, etc.,
id. Par. 6, 2, 48:magni erunt mihi tuae litterae,
id. Fam. 15, 15, 4:parvi sunt foris arma, nisi, etc.,
id. Off. 1, 22, 76:an emat denario quod sit mille denarium,
id. ib. 3, 23, 92:parvi pretii est quod nihili est,
id. Q. Fr. 1, 2, 4:mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo,
is worth more to me, weighs more with me, id. Att. 12, 28, 2:neque pluris pretii cocum quam vilicum habeo,
Sall. J. 85, 39:erat (agellus) centum milium nummum,
Plin. Ep. 6, 3, 1. —With gen. of possession, etc., it belongs, pertains to; or it is the part, property, nature, mark, sign, custom, or duty of, etc.(α).In gen.:(β).audiant eos, quorum summa est auctoritas apud, etc.,
who possess, Cic. Rep. 1, 7, 12:ea ut civitatis Rhodiorum essent,
Liv. 37, 55, 5:teneamus eum cursum, qui semper fuit optimi cujusque,
Cic. Rep. 1, 2, 3:quamobrem neque sapientis esse accipere habenas,
id. ib. 1, 5, 9; id. de Or. 2, 20, 86:sapientis est consilium explicare suum, etc.,
id. ib. 2, 81, 333:temeritas est florentis aetatis, prudentia senescentis,
id. Sen. 6, 20:est adulescentis majores natu vereri,
id. Off. 1, 34, 122:Aemilius, cujus tum fasces erant,
Liv. 8, 12, 13:tota tribuniciae potestatis erat,
id. 3, 48:alterius morientis prope totus exercitus fuit,
id. 22, 50:jam me Pompeii totum esse scis,
Cic. Fam. 2, 13, 2:hominum, non causarum, toti erant,
Liv. 3, 36:plebs novarum, ut solet, rerum atque Hannibalis tota esse,
were devoted to, favored, id. 23, 14:Dolopes numquam Aetolorum fuerant: Philippi erant,
id. 38, 3:Ptolemaeus propter aetatem alieni arbitrii erat,
id. 42, 29:est miserorum ut malevolentes sint,
Plaut. Capt. 3, 4, 51:quod alterum divinitatis mihi cujusdam videtur,
Cic. de Or. 2, 20, 86:negavit moris esse Graecorum, ut, etc.,
id. Verr. 2, 1, 26, § 66:non est gravitatis ac sapientiae tuae, ferre immoderatius casum incommodorum tuorum,
id. Fam. 5, 16, 5:est hoc Gallicae consuetudinis, uti, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—Rarely with pronom. posses.:est tuum, Cato, videre quid agatur,
Cic. Mur. 38, 83:fuit meum quidem jam pridem rem publicam lugere,
id. Att. 12, 28, 2.—Esp., with gerundive, to denote tendency, effect, etc.:5.quae res evertendae rei publicae solerent esse,
Cic. Verr. 2, 2, 53, § 132:regium inperium, quod initio conservandae libertatis fuerat,
Sall. C. 6, 7:qui utilia ferrent, quaeque aequandae libertatis essent,
Liv. 3, 31, 7:ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali victoriae esse,
id. 27, 9, 12:nihil tam aequandae libertatis esse quam potentissimum quemque posse dicere causam,
id. 38, 51, 8:frustrationem eam legis tollendae esse,
id. 3, 24, 1 Weissenb. ad loc.; 3, 39, 8; 5, 3, 5; 40, 29, 11.—With dat. of the end, object, purpose, etc.:6.vitam hanc rusticam tu probro et crimini putas esse oportere,
Cic. Rosc. Am. 17, 48:etiam quae esui potuique non sunt, contineri legato,
Dig. 33, 9, 3; Gell. 4, 1, 20:ut divites conferrent, qui essent oneri ferendo,
Liv. 2, 9:magis vis morbi curae esset, maxime quod, etc.,
id. 4, 21, 5:cum solvendo aere (i. e. aeri) alieno res publica non esset,
id. 31, 13:iniciuntur ea, quae umori extrahendo sunt,
Cels. 4, 10 fin. — Esp. in phrase solvendo esse, to be solvent, able to pay:tu nec solvendo eras,
Cic. Phil. 2, 2, 4:cum solvendo civitates non essent,
id. Fam. 3, 8, 2 (v. solvo).—With predicative dat. sing., denoting that which the subject is, becomes, appears to be, etc.(α).Without second dat. of pers.:(β).auxilio is fuit,
Plaut. Am. prol. 94:magis curae'st,
id. Bacch. 4, 10, 3; id. Curc. 4, 2, 15; id. As. 1, 3, 23; id. Capt. 5, 2, 13 sq.:cui bono fuerit,
Cic. Phil. 2, 14, 35:eo natus sum ut Jugurthae scelerum ostentui essem,
Sall. J. 24, 10: cupis me esse nequam;tamen ero frugi bonae,
Plaut. Ps. 1, 5, 51:magnoque esse argumento, homines scire pleraque antequam nati sint, quod, etc.,
Cic. Sen. 21, 78:multi Indicioque sui facti persaepe fuere, Lucr 4, 1019: ejus rei ipsa verba formulae testimonio sunt,
Cic. Rosc. Com. 4, 11:haec res ad levandam annonam impedimento fuit,
Liv. 4, 13:cujus rei Demosthenes atque Aeschines possunt esse documento,
Quint. 7, 1, 2.—With second dat. of pers.:7.obsecro vos ego mi auxilio sitis,
Plaut. Aul. 4, 9, 5; id. Ep. 5, 2, 11; id. Most. 1, 2, 68:ne quid Captioni mihi sit,
id. ib. 3, 3, 19:mihi cordi est,
id. Cist. 1, 1, 110:ubi eris damno molestiae et dedecori saepe fueris,
id. As. 3, 2, 25:metuo illaec mihi res ne malo magno fuat,
id. Mil. 2, 6, 12:nec Salus nobis saluti jam esse potest,
id. Most. 2, 1, 4:bono usui estis nulli,
id. Curc. 4, 2, 15:quae sint nobis morbo mortique,
Lucr. 6, 1095:quo magis quae agis curae sunt mihi,
Ter. Ad. 4, 5, 46:omitto innumerabiles viros, quorum singuli saluti huic civitati fuerunt,
Cic. Rep. 1, 1, 1: ut mihi magnae curae tuam vitam ac dignitatem esse scires, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A fin.:accusant ei, quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13: haec tam parva [p. 1800] civitas praedae tibi et quaestui fuit, id. Verr. 2, 3, 37, § 85:ea dictitare, quae detrimento, maculae, invidiae, infamiae nobis omnibus esse possint,
id. ib. 2, 3, 62, §144: minus ea bella curae patribus erant, quam, etc.,
Liv. 35, 23, 1:sciant patribus aeque curae fuisse, ne, etc.,
id. 4, 7, 6:si hoc perinde curae est tibi quam illud mihi,
Plin. Ep. 6, 8, 9:quantaeque curae tibi fuit, ne quis, etc.,
id. Pan. 25, 3:quantae sit mihi curae,
id. Ep. 6, 8, 2:si judicibus ipsis aut gloriae damnatio rei aut deformitati futura absolutio,
Quint. 6, 1, 12.—Rarely with dat. gerund:nec tamen impedimento id rebus gerundis fuit,
Liv. 26, 24 (for a full account of this dative, v. Roby, Gram. 2, praef. pp. xxv.-lvi., and § 1158 sq.).—Esse ad aliquid, to be of use for, to serve for:8.vinum murteum est ad alvum crudam,
Cato, R. R. 125:completae naves taeda et pice reliquisque rebus quae sunt ad incendia,
Caes. B. C. 3, 101:valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxime,
Cic. Verr. 2, 4, 56, § 124.—Id est or hoc est, with predic.-clause by way of explanatory addition, that is, that is to say; sometimes also with a climax in the sense, which is as much as to say, or which is the same thing:9.sed domum redeamus, id est ad nostros revertamur,
Cic. Brut. 46, 172:quodsi in scena, id est in contione verum valet, etc.,
id. Lael. 26, 97:meos amicos, in quibus est studium, in Graeciam mitto, id est ad Graecos ire jubeo,
id. Ac. 1, 2, 8:si Epicurum, id est si Democritum probarem,
id. ib. 1, 2, 6:ut (sapiens) aegritudine opprimatur, id est miseria,
id. Tusc. 3, 13, 27: a parte negotiali, hoc est pragmatikêi, Quint. 3, 7, 1:cum in bona tua invasero, hoc est, cum te docuero,
id. 8, 3, 89.—Poet., with Greek inf. pleonastically:2.esse dederat monumentum,
Verg. A. 5, 572 (cf.: dôke xeinêion einai, Hom. Il. 10, 269).sum = eum, Enn. ap. Fest., v. is.3.sum- in composition, for sub before m; v. sub fin. -
17 ratio
rătĭo, onis (abl. rationi, Lucr. 6, 66), f. [reor, ratus], a reckoning, account, calculation, computation.I.Lit.(α).Sing.: Les. Nequaquam argenti ratio conparet tamen. Sta. Ratio quidem hercle adparet: argentum oichetai, Plaut. Trin. 2, 4, 15 sq.:(β).rationem putare... bene ratio accepti atque expensi inter nos convenit,
id. Most. 1, 3, 141; 146; cf.: ad calculos vocare amicitiam, ut par sit ratio acceptorum et datorum, Cic. Lael. 16, 58:itur, putatur ratio cum argentario... Ubi disputata est ratio cum argentario,
Plaut. Aul. 3, 5, 53 sq.:dextera digitis rationem computat,
id. Mil. 2, 2, 49:magna ratio C. Verruci,
Cic. Verr. 2, 2, 77, § 188:direptio ejus pecuniae, cujus ratio in aede Opis confecta est,
id. Phil. 5, 6, 16; cf.:quibus in tabulis nominatim, ratio confecta erat, qui numerus domo exisset, etc.,... Quarum omnium rerum summa erat, etc.,
Caes. B. G. 1, 29: auri ratio constat: aurum in aerario est, the account agrees, i. e. is correct, Cic. Fl. 28, 69 (v. consto):decumo post mense, ut rationem te dictare intellego,
to make the reckoning, Plaut. Am. 2, 2, 38 (al. ductare):rationem ducere,
to make a computation, to compute, calculate, reckon, Cic. Verr. 2, 2, 52, § 129; so, rationem habere, to take an account, make a computation:omnium proeliorum,
Caes. B. C. 3, 53; cf.:hujus omnis pecuniae conjunctim ratio habetur,
id. B. G. 6, 19; and:piratarum,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 71:rationem inire,
to cast up, reckon, calculate, Caes. B. G. 7, 71, 4:quattuor minae periere, ut ratio redditur,
Plaut. Men. 1, 3, 23; cf.:tibi ego rationem reddam?
id. Aul. 1, 1, 6; id. Trin. 2, 4, 114:rationem referre,
Cic. Verr. 2, 1, 39, § 98:rationem repetere de pecuniis repetundis,
id. Clu. 37, 104: Py. Quanta istaec hominum summa est? Ar. Septem millia. Py. Tantum esse oportet:recte rationem tenes,
Plaut. Mil. 1, 1, 47 et saep.:drachumae, quas de ratione debuisti,
according to the account, id. Trin. 2, 4, 24:grandem (pecuniam) quemadmodum in rationem inducerent, non videbant,
how they should bring it into their accounts, Cic. Verr. 2, 1, 41, § 106.—Plur.: rationes putare argentariam, frumentariam, pabuli causa quae parata sunt;B.rationem vinariam, oleariam, quid venierit, etc.,
Cato, R. R. 2, 5:rationes ad aerarium continuo detuli... quas rationes si cognoris, intelleges, etc.,
Cic. Pis. 25, 61:ut rationes cum publicanis putarent,
id. Att. 4, 11, 1:rationes a colono accepit,
id. Caecin. 32, 94:quid opus est? inquam. Rationes conferatis. Assidunt, subducunt, ad nummum convenit,
id. Att. 5, 21, 12:rationes referre... rationes deferre,
id. Fam. 5, 20, 2:Romani pueri longis rationibus assem Discunt in partes centum diducere,
Hor. A. P. 325 et saep.:A RATIONIBVS,
an accountant, Inscr. Orell. 1494; 2973; 2986; 4173 et saep. (cf. ab).—Transf.1.A list, roll, register (rare):2.cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in custodiam, quo mortuus, quo necatus sit,
Cic. Verr. 2, 5, 57, § 147:rationes imperii, ab Augusto proponi solitas, sed a Tiberio intermissas, publicavit (sc. Caligula),
Suet. Calig. 16 ( = breviarium) totius imperii, id. Aug. 101 fin.:rationarium imperii,
id. ib. 28.—A sum, number (rare), Plaut. Trin. 2, 4, 11:3.nunc lenonum et scortorum plus est fere Quam olim muscarum est. Ea nimia est ratio,
id. Truc. 1, 1, 49:pro ratione pecuniae liberalius est Brutus tractatus quam Pompeius,
Cic. Att. 6, 3, 5; cf. II. B. 1. c. infra.—A business matter, transaction, business; also, a matter, affair, in gen. (a favorite word of Cicero):b.res rationesque eri Ballionis curo,
Plaut. Ps. 2, 2, 31:res rationesque vestrorum omnium,
id. Am. prol. 4:re ac ratione cum aliquo conjunctus,
Cic. Verr. 2, 2, 70, § 172:de tota illa ratione atque re Gallicana inter se multa communicare,
id. Quint. 4, 15:cum (Druides) in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, Graecis utantur litteris,
Caes. B. G. 6, 14 (metaphrast. pragmasi):ratio nummaria,
Cic. Att. 10, 11, 2:aeraria ratio,
id. Quint. 4, 15:ratio domestica... bellica,
id. Off. 1, 22, 76:quod ad popularem rationem attinet,
id. Fam. 1, 2, 4:rationes familiares componere,
Tac. A. 6, 16 fin.:fori judiciique rationem Messala suscepit,
Cic. Rosc. Am. 51, 149; cf.:in explicandis rationibus rerum civilium,
id. Rep. 1, 8, 13:rationes civitatis,
id. ib. 1, 6, 11:quantos aestus habet ratio comitiorum... nihil fallacius ratione tota comitiorum,
id. Mur. 17, 35:propter rationem Gallici belli,
id. Prov. Cons. 8, 19; so id. ib. 8, 14, 35:ad omnem rationem humanitatis,
id. Mur. 31, 66: in hac ratione quid res, quid causa, quid tempus ferat, tu facillime perspicies, id. Fam. 1, 7, 6 fin.:ad eam rationem existimabam satis aptam naturam meam,
id. Att. 9, 11, A, 1.—Pregn.: meae (tuae, etc.) rationes, my ( thy, etc.) interest, my ( thy, etc.) advantage (cf. in Engl. to find one's account in any thing):II.me ad ejus rationes adjungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adjungendum putasti,
Cic. Fam. 1, 8, 2; cf.:exemplum meis alienissimum rationibus,
id. Corn. Fragm. 1, 7 B. and K.:consideres, quid tuae rationes postulent,
Sall. C. 44, 5: servitia repudiabat... alienum suis rationibus existimans videri causam civium cum servis fugitivis communicasse, inconsistent with his policy or interests, id. ib. 56, 5:si meas rationes unquam vestrae saluti anteposuissem,
Cic. Red. ad Quir. 1, 1.Trop., a reckoning, account, computation:B.postquam hanc rationem cordi ventrique edidi,
presented this reckoning, Plaut. Aul. 2, 7, 12:itidem hic ut Acheronti ratio accepti scribitur,
i.e. things are taken only, nothing is given back, id. Truc. 4, 2, 36:nomen (comoediae) jam habetis, nunc rationes ceteras Accipite,
an account of the rest, id. Poen. prol. 55; cf.:census quom sum, juratori recte rationem dedi,
id. Trin. 4, 2, 30; so,rationem dare, for the more usual rationem reddere,
Varr. L. L. 6, § 86 Mull.; Cic. Verr. 2, 1, 36, § 92 Zumpt:(argentarii) ratione utuntur,
make a reckoning, settle up, Plaut. Cas. prol. 27:cum eam mecum rationem puto,
go into that calculation, think over the matter, id. ib. 3, 2, 25; cf.:frustra egomet mecum has rationes puto,
Ter. Ad. 2, 1, 54:(Medea et Atreus) inita subductaque ratione nefaria scelera meditantes,
Cic. N. D. 3, 29, 71:quod posteaquam iste cognovit hanc rationem habere coepit,
to make the following calculation, reflection, id. Verr. 2, 5, 39, § 101; cf.: totius rei consilium his rationibus explicavit, ut si, etc.,... si, etc.,... sin, etc., drew the plan of the whole undertaking according to the following calculation, that if, etc., Caes. B. C. 3, 78;and herewith cf.: rationem consilii mei accipite,
id. ib. 3, 86:ut habere rationem possis, quo loco me convenias, etc.,
that you may calculate, Cic. Fam. 3, 6, 6:semper ita vivamus, ut rationem reddendam nobis arbitremur,
id. Verr. 2, 2, 11, § 28; cf.:nihil est, quod minus ferendum sit, quam rationem ab altero vitae reposcere eum, qui non possit suae reddere,
id. Div. in Caecil. 9, 28;and with this cf.: si gravius quid acciderit, abs te rationem reposcent,
will call you to account, Caes. B. G. 5, 30: clarorum virorum atque magnorum non minus otii, quam negotii rationem exstare oportere, an account must be capable of being given, Cato ap. Cic. Planc. 27, 66:tam otii quam negotii rationem reddere majores censuisse,
Col. 11 fin.: eam condicionem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur, that the account is not correct unless, etc., Tac. A. 1, 6 fin.:mirum est quam singulis diebus in urbe ratio aut constet aut constare videatur,
Plin. Ep. 1, 9, 1; 1, 5, 16 et saep.; cf. Just. praef. 5.—Transf.1.Relation, reference, respect to a thing:b.(agricolae) habent rationem cum terra, quae nunquam recusat imperium,
have an account, have to do, have dealings with the earth, Cic. Sen. 15, 51; cf.:ubi ratio cum Orco habetur,
Varr. R. R. 1, 4, 3;for which: ubi sit cum Orco ratio ponenda,
Col. 1, 3, 2:cum omnibus Musis rationem habere cogito,
Cic. Att. 2, 5, 2:cum hac (muliere) aliquid adulescentem hominem habuisse rationis,
id. Cael. 20, 50; cf. id. Verr. 2, 2, 77, § 190. omnes, quibuscum ratio huic aut est aut fuit, assunt, defendunt, id. Quint. 23, 75; cf.. quae ratio tibi cum eo intercesserat?
id. Rosc. Com. 14, 41:pacis vero quae potest esse cum eo ratio, in quo est incredibilis crudelitas, fides nulla?
id. Phil. 4, 6, 14:quod si habenda cum M. Antonii latrocinio pacis ratio fuit, etc.,
id. ib. 12, 7, 17:fontes ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes,
in respect to our annals, id. Brut. 13, 49.—Pregn., a respect, regard, concern, consideration, care for a thing (usu. in the connection habere and ducere alicujus rei rationem): ad hanc rationem quoniam maximam vim natura habet, fortuna proximam: utriusque omnino habenda ratio est in deligendo genere vitae, Cic. Off. 1, 33, 120:c.quorum (civium Romanorum) nobis pro vestra sapientia, Quirites, habenda est ratio diligenter,
id. Imp. Pomp. 7, 17:(deos) piorum et impiorum habere rationem,
id. Leg. 2, 7, 15:cujus absentis rationem haberi proximis comitiis populus jussisset,
Caes. B. C. 1, 9; so,absentis,
id. ib. 1, 32; 3, 82 fin.:sauciorum et aegrorum habita ratione,
id. ib. 3, 75:moneret, frumenti rationem esse habendam,
Hirt. B. G. 8, 34;so (al. frumentandi), rationem habere,
Caes. B. G. 7, 75 Oud.; cf. id. ib. 7, 71:alicujus vel dignitatis vel commodi rationem non habere,
Cic. de Or. 2, 4, 17: ut summae rei publicae rationem habeamus, Pompeius ap. Cic. Att. 8, 12, c, 3:alicujus salutis rationem habere,
i. e. to regard, care for, be concerned about, Caes. B. G. 7, 71; so id. B. C. 1, 20:turpissimae fugae rationem habere,
id. ib. 2, 31:ut in ceteris habenda ratio non sui solum sed etiam aliorum, sic, etc.,
Cic. Off. 1, 39, 139:proinde habeat rationem posteritatis et periculi sui,
Caes. B. C. 1, 13:habere nunc se rationem officii pro beneficiis Caesaris,
id. B. G. 5, 27:non ullius rationem sui commodi ducit,
Cic. Rosc. Am. 44, 128:cum hujusce periculi tum ceterorum quoque officiorum et amicitiarum ratio,
id. Clu. 42, 117:omnis hac in re habenda ratio et diligentia est, ut, etc.,
id. Lael. 24, 89; cf.:didici ex tuis litteris, te omnibus in rebus habuisse rationem, ut mihi consuleres,
id. Fam. 3, 5, 1:habeo rationem, quid a populo Romano acceperim,
bring into consideration, consider, id. Verr. 2, 5, 14, § 36:ut habere rationem possis, quo loco me salva lege Cornelia convenias, ego veni, etc.,
id. Fam. 3, 6, 6:neque illud rationis habuisti, eam provinciam ad summam stultitiam nequitiamque venisse,
id. Verr. 2, 5, 15, § 38; cf.:hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut, etc.,
id. ib. 2, 2, 29, e70.—Relation to a thing, i. e.(α).Subject., course, conduct, procedure, mode, manner, method, fashion, plan, etc. (cf. consilium):(β).nunc sic rationem incipissam, hanc instituam astutiam, ut, etc.,
Plaut. Mil. 2, 2, 82; cf. id. ib. 3, 1, 175 sqq.:ubi cenas hodic, si hanc rationem instituis?
Plaut. Stich. 3, 1, 26; id. Truc. 1, 1, 3:tua ratio est, ut secundum binos ludos mihi respondere incipias: mea, ut ante primos ludos comperendinem. Ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium,
Cic. Verr. 1, 11, 34; cf.:ratio viaque defensionis,
id. Verr. 2, 5, 1, § 4:itaque in praesentia Pompeii insequendi rationem omittit,
Caes. B. C. 1, 30:mea autem ratio in dicendo haec esse solet, ut, etc.,
Cic. de Or. 2, 72, 292:haec in philosophia ratio contra omnia disserendi,
id. N. D. 1, 5, 11:dicendi,
id. Or. 32, 114; id. de Or. 3, 15, 56; cf.:aliquot ante annis inita ratio est, ut, etc.,
id. Rep. 2, 36, 61:ut, quo primum occurreretur, vix ratio iniri possit,
Caes. B. G. 7, 24:quia reponendarum (tegularum) nemo artifex inire rationem potuerit,
Liv. 42, 3 fin. —In plur.:hoc aditu laudis non mea me voluntas sed meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt,
plan of life, Cic. Imp. Pomp. 1, 1:de rationibus rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum,
id. Rep. 1, 6, 11.—Object., relation, condition, nature, kind, sort, fashion, way, etc. (cf. modus):(γ).sed ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Nervios detulerant,
Caes. B. G. 2, 19; cf.:ut rei militaris ratio atque ordo postulabat,
id. ib. 2, 22; so,rei militaris,
id. ib. 4, 23:ratio atque usus belli,
the art and practice of war, id. ib. 4, 1; id. B. C. 1, 76 fin.; 2, 18; 3, 17 et saep. al.; cf.:novae rationes bellandi,
id. ib. 3, 50:ratio equestris proelii,
id. B. G. 5, 16:quorum operum haec erat ratio, etc.,
id. B. C. 1, 25; cf.: rationem pontis hanc instituit;tigna bina, etc.,
id. B. G. 4, 17:serpit per omnium vitas amicitia, nec ullam aetatis degendae rationem patitur esse expertem sui,
Cic. Lael. 23, 87; cf.:ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, ut, etc.,
id. ib. 27, 101; id. Ac. 2, 43, 132:civitas (Platonis) non quae possit esse, sed in qua ratio rerum civilium perspici posset,
id. Rep. 2, 30, 52 init.; cf.:reliqui disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum,
id. ib. 2, 11, 22;1, 8, 13: quam creberrimis litteris faciam ut tibi nota sit omnis ratio dierum atque itinerum meorum,
id. Fam. 3, 5, 4: quoniam eadem est ratio juris in utroque, id. Rep. 3, 12, 21; cf.:haec eadem ratio est in summa totius Galliae,
Caes. B. G. 6, 11 fin.:ab nostris eadem ratione, qua pridie, resistitur,
id. ib. 5, 40; id. B. C. 3, 100; cf. id. ib. 3, 101:docet, longe alia ratione esse bellum gerendum atque antea sit gestum,
id. B. G. 7, 14:hoc si Romae fieri posset, certe aliqua ratione expugnasset iste,
Cic. Verr. 2, 2, 52, ee130:quid refert, qua me ratione cogatis?
id. Lael. 8, 26:quod fuit illis conandum atque omni ratione efficiendum,
Caes. B. C. 1, 65 fin.; 1, 67 fin.:simili ratione Pompeius in suis castris consedit,
id. ib. 3, 76:auxilium ferri nulla ratione poterat,
id. ib. 1, 70:nec quibus rationibus superare possent, sed quem ad modum uti victoria deberent, cogitabant,
id. ib. 3, 83 fin.; 3, 58; 3, 18 fin. et saep.—With gen. of a subst. in circumlocution for the subst. itself (v. Zumpt, Gram. §2.678): vereor ne oratio mea aliena ab judiciorum ratione esse videatur,
Cic. Verr. 2, 4, 49, ee109:multa autem propter rationem brevitatis praetermittenda,
id. ib. 2, 1, 40, ee103: quantas perturbationes et quantos aestus habet ratio comitiorum?
id. Mur. 17, 35:nihil fallacius ratione tota comitiorum,
id. ib. 17, 36:praedicere tempestatum rationem et praedonum,
id. ib. 2, 4:tota ratio talium largitionum genere vitiosa est,
id. Off. 2, 17, 60.—Pregn., that faculty of the mind which forms the basis of computation and calculation, and hence of mental action in general, i. e. judgment, understanding, reason: duplex est vis animorum atque natura: una pars in appetitu posita est, quae est hormê Graece, quae hominem huc et illuc rapit;b.altera in ratione, quae docet et explanat, quid faciendum, quid fugiendum sit. Ita fit, ut ratio praesit, appetitus obtemperet,
Cic. Off. 1, 28, 101:homo, quod rationis est particeps, per quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque progressus et quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adjungit atque annectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. Eademque natura vi rationis hominem concilia homini et ad orationis et ad vitae societatem, etc.,
id. ib. 1, 4, 11 sq.:haud scio, an melius fuerit, humano generi motum istum celerem cogitationis, acumen, sollertiam, quam rationem vocamus, non dari omnino quam tam munifice et tam large dari, etc.,
id. N. D. 2, 27, 69:lex est ratio summa, insita in natura, quae jubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria. Eadem ratio, cum est in hominis mente confirmata et confecta, lex est,
id. Leg. 1, 6, 18:ut, quos ratio non posset, eos ad officium religio duceret,
id. N. D. 1, 42, 118:mens et ratio et consilium in senibus est,
id. Sen. 19, 67; cf. Liv. 28, 28:si pudor quaeritur, si probitas, si fides, Mancinus haec attulit, si ratio, consilium, prudentia, Pompeius antistat,
Cic. Rep. 3, 18, 28; cf. id. Quint. 16, 53; and:si ratio et prudentia curas aufert,
Hor. Ep. 1, 11, 25:quibus in rebus temeritas et casus, non ratio nec consilium valet,
Cic. Div. 2, 41, 85; cf.:illa de urbis situ revoces ad rationem quae a Romulo casu aut necessitate facta sunt,
id. Rep. 2, 11, 22; and:moneo ut agentem te ratio ducat, non fortuna,
Liv. 22, 39 fin.: mulier abundat audacia;consilio et ratione deficitur,
Cic. Clu. 65, 184:Ariovistum magis ratione et consilio quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros locus fuisset, etc.,
Caes. B. G. 1, 40: arma amens capio;nec sat rationis in armis,
Verg. A. 2, 314:rationis egens,
id. ib. 8, 299 et saep.:iracundia dissidens a ratione,
Cic. Rep. 1, 38, 60:majora quam hominum ratio consequi possit,
id. ib. 1, 10, 15:quantum ratione provideri poterat,
Caes. B. G. 7, 16 fin.:quantumque in ratione esset, exploratum habuit,
Hirt. B. G. 8, 6 init.:nec majore ratione bellum administrari posse,
Caes. B. C. 7, 21:minari divisoribus ratio non erat,
it was not reasonable, was contrary to reason, Cic. Verr. 1, 9, 24; so, nulla ratio est, with an objectclause, id. Caecin. 5, 15; so,too, minime rationis est,
Col. 3, 5, 3; cf. with dat.:Vitellianus exercitus, cui acquiescere Cremonae ratio fuit,
which, as reason dictated, ought to have rested at Cremona, Tac. H. 3, 22:quod domi te inclusisti, ratione fecisti,
reasonably, sensibly, judiciously, Cic. Att. 12, [p. 1527] 14, 3.—The reasonable cause of a thing, a ground, motive, reason:(β).ratio est causa, quae demonstrat, verum esse id, quod intendimus, brevi subjectione. Rationis confirmatio est ea, quae pluribus argumentis corroborat breviter expositam rationem,
Auct. Her. 2, 18, 28:quid tandem habuit argumenti aut rationis res, quamobrem, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 47, § 115; cf.:nostra confirmare argumentis ac rationibus: deinde contraria refutare,
id. de Or. 2, 19, 80:noverit orator argumentorum et rationum locos,
id. Or. 14, 44 (v. also argumentum):si mei consilii causam rationemque cognoverit,
id. Div. in Caecil. 1, 1; cf.:ad eam sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod, etc.,
Caes. B. G. 2, 10 fin.:quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae?... facti, si non bonam, at aliquam rationem afferre,
Cic. Verr. 2, 3, 85, e196; cf.:deinde nihil rationis affert, quamobrem, etc.,
id. Caecin. 33, 96:non deest hoc loco copia rationum, quibus docere velitis, humanas esse formas deorum: primum quod, etc.... deinde quod, etc.... tertiam rationem affertis, quod, etc.,
id. N. D. 1, 27, 76:et quidem, cur sic opinetur, rationem subicit,
id. Div. 2, 50, 104:idcirco minus existimo te nihil nisi summa ratione fecisse,
id. Att. 8, 11, D, §5: nunc non modo agendi rationem nullam habeo, sed ne cogitandi quidem,
id. Fam. 4, 13, 3:rationes in ea disputatione a te collectae vetabant me rei publicae penitus diffidere,
id. Fam. 5, 13, 3; cf. id. Ac. 2, 36, 116:rationibus conquisitis de voluptate et dolore disputandum putant,
id. Fin. 1, 9, 31; cf.:quod cum disputando rationibusque docuisset,
id. Rep. 1, 16, 25:his rationibus tam certis tamque illustribus opponuntur ab his, qui contra disputant primum labores, etc.,
id. ib. 1, 3, 4 et saep.:num parva causa aut prava ratio est?
reason, excuse, Ter. Eun. 3, 5, 27.—In rhet., a showing cause, argument, reasoning in support of a proposition:c.ratio est, quae continet causam, quae si sublata sit, nihil in causa controversiae relinquatur, hoc modo: Orestes si accusetur matricidii, nisi hoc dicat, Jure feci, illa enim patrem meum occiderat, non habet defensionem,
Cic. Inv. 1, 13, 18:ad propositum subjecta ratio, et item in distributis supposita ratio,
id. de Or. 3, 54, 207; cf. Quint. 3, 11, 4; 5, 14, 1; 16; 7, 8, 3.—Reasonableness, reason, propriety, law, rule, order, conformity, etc.:d.in omnibus, quae ratione docentur et via, primum constituendum est, quid quidque sit, etc.,
in a reasonable, regular manner, Cic. Or. 33, 116; cf.:ut ratione et via procedat oratio,
id. Fin. 1, 9, 29:modo et ratione aliquid facere (along with recte atque ordine facere),
id. Quint. 7, 28; cf.:quae res Nec modum habet neque consilium, ratione modoque Tractari non vult,
Hor. S. 2, 3, 266:nihil est, quod ratione et numero moveri possit sine consilio,
Cic. N. D. 2, 16, 43:intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis,
divided proportionally by rule, id. Rep. 6, 18, 18; cf.:ex summis et infimis et mediis interjectis ordinibus ut sonis moderata ratione civitas concinit,
in symmetrical proportion, id. ib. 2, 42, 69:in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem,
order, system, id. ib. 2, 33, 57;5, 5, 7: declinatio si cum ratione fiet,
reasonably, id. Tusc. 4, 6, 13:ratio et distributio,
a reasonable division, Q. Cic. Pet. Cons. 1, 1.—A theory, doctrine, or system based upon reason; science, and (less freq.), subject., knowledge:e.erat enim tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,
Cic. Rep. 1, 16, 25; cf.:nova et a nobis inventa ratio,
id. ib. 1, 8, 13;2, 39, 66: si animum contulisti in istam rationem et quasi artem,
id. ib. 1, 23, 37; cf.:omnes tacito quodam sensu sine ulla arte aut ratione, quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava dijudicant,
id. de Or. 3, 50, 195; id. Brut. 74, 258:continet enim totam hanc quaestionem ea ratio, quae est de natura deorum,
id. Div. 1, 51, 117:Epicuri ratio, quae plerisque notissima est,
doctrine, system, philosophy, id. Fin. 1, 5, 13; cf.:Stoicorum ratio disciplinaque,
id. Off. 3, 4, 20:Cynicorum ratio,
id. ib. 1, 41, 148; so id. Fin. 3, 20, 68: ratio vivendi... ratio civilis et disciplina populorum, the art of living... statesmanship, id. Rep. 3, 3, 4; cf.:etiamsi cui videbitur illa in optimis studiis et artibus quieta vitae ratio beatior, haec civilis laudabilior est certe et illustrior,
id. ib. 3, 3, 4:improba navigii ratio tum caeca jacebat,
Lucr. 5, 1004: saltationis ac musicae rationis studiosi, Col. prooem. e3 al.—Subject., knowledge:si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si hujus rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta,
Cic. Arch. 1, 1.—A view or opinion resting upon reasonable grounds:f.mea sic est ratio,
Ter. Ad. 1, 1, 43; cf.:inventus est nemo, cujus non haec et sententia esset et oratio, non esse metuendum, etc.... Haec cum omnes sentirent et cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur,
Cic. Verr. 2, 1, 27, § 68 sq.; and with this cf. id. Att. 1, 11, 1:cujus ratio etsi non valuit,
Nep. Milt. 3, 6 (just before: hujus cum sententiam plurimi essent secuti).—In philos. lang., a production of proof, argumentation, reasoning: (Epicurus) tollit definitiones; nihil de dividendo ac partiendo docet;non, quo modo efficiatur concludaturque ratio, tradit,
Cic. Fin. 1, 7, 22; cf. id. Div. 2, 10, 25; id. de Or. 2, 38, 158:ratio ipsa coget, et ex aeternitate quaedam esse vera et ea non esse nexa causis aeternis, etc.,
id. Fat. 16, 38; cf.:ergo, ubi tyrannus est, ibi non vitiosam ut heri dicebam, sed, ut nunc ratio cogit, dicendum est, plane nullam esse rem publicam,
id. Rep. 3, 31, 43. -
18 facio
făcĭo, feci, factum, 3, v. a. and n.; in pass.: fio, factus, fieri ( imper. usually fac, but the arch form face is freq., esp. in Plaut. and Ter., as Plaut. As. prol. 4; 1, 1, 77; id. Aul. 2, 1, 30; id. Cist. 2, 1, 28; id. Ep. 1, 1, 37; 2, 2, 117; id. Most. 3, 2, 167 et saep.; Ter. And. 4, 1, 57; 4, 2, 29; 5, 1, 2; 14; id. Eun. 1, 2, 10 al.; Cato, R. R. 23, 1; 26; 32 al.; Cat. 63, 78; 79; 82; Ov. Med. fac. 60; Val. Fl. 7, 179 al.; futur. facie for faciam, Cato ap. Quint. 1, 7, 23; cf. dico, init., and the letter e:I.faxo,
Plaut. Am. 1, 1, 199; 2, 1, 42; 3, 3, 17; 3, 4, 14; 5, 1, 55 et saep.; Ter. And. 5, 2, 13; id. Eun. 2, 2, 54; 4, 3, 21 al.; Verg. A. 9, 154; 12, 316; Ov. M. 3, 271; 12, 594: faxim, Enn. ap. Non. 507, 23; Plaut. Am. 1, 3, 13; id. Aul. 3, 2, 6; 3, 5, 20 al.; Ter. And. 4, 4, 14; id. Heaut. 1, 2, 13:faxis,
Hor. S. 2, 3, 38; Sil. 15, 362: faxit, Lex Numae in Paul. ex Fest. s. v. ALIVTA, p. 6 Mull.; Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 12; Plaut. Capt. 3, 4, 90; 3, 5, 54; id. Cas. 3, 5, 6 al.; Ter. Heaut. 1, 2, 24; id. Phorm. 3, 3, 21:faximus,
Plaut. Truc. 1, 1, 40: faxitis, an old form in Liv. 23, 11, 2; 25, 12, 10; 29, 27, 3:faxint,
Plaut. Am. 2, 1, 85; id. Aul. 2, 1, 27; 2, 2, 79 al.; Ter. Heaut. 1, 1, 109; id. Hec. 1, 2, 27; 3, 2, 19; Cic. Verr. 2, 3, 35, § 81; id. Fam. 14, 3, 3.—In pass. imper.:fi,
Plaut. Curc. 1, 1, 87; Hor. S. 2, 5, 38; Pers. 1, 1, 39:fite,
Plaut. Curc. 1, 1, 89 al. — Indic.: facitur, Nigid. ap. Non. 507, 15: fitur, Cato ap. Prisc. p. 789:fiebantur,
id. ib.: fitum est, Liv. Andron. ap. Non. 475, 16.— Subj.: faciatur, Titin. ib.— Inf.: fiere, Enn. ap. Charis. p. 75 P.; Ann. v. 15, ed. Vahl.; Laev. ap. Gell. 19, 7, 10.—On the long i of fit, v. Ritschl, prol. p. 184, and cf. Plaut. Capt. prol. 25: ut fit in bello) [prob. root bha-; Sanscr. bhasas, light; Gr. pha-, in phainô, phêmi; cf. fax, facetiae, facilis, Corss. Ausspr. 1, 423.—But Curt. refers facio to root the- (strengthened THEK), Griech. Etym. p. 64], to make in all senses, to do, perform, accomplish, prepare, produce, bring to pass, cause, effect, create, commit, perpetrate, form, fashion, etc. (cf. in gen.:ago, factito, reddo, operor, tracto): verbum facere omnem omnino faciendi causam complectitur, donandi, solvendi, judicandi, ambulandi, numerandi,
Dig. 50, 16, 218.Act.A.In gen.(α).With acc.: ut faber, cum quid aedificaturus est, non ipse facit materiam, sed ea utitur, quae sit parata, etc.... Quod si non est a deo materia facta, ne terra quidem et aqua et aer et ignis a deo factus est, Cic. N. D. Fragm. ap. Lact. 2, 8 (Cic. ed. Bait. 7, p. 121):(β).sphaera ab Archimede facta,
Cic. Rep. 1, 14:fecitque idem et sepsit de manubiis comitium et curiam,
id. ib. 2, 17:aedem,
id. ib. 2, 20:pontem in Arari faciundum curat,
Caes. B. G. 1, 13, 1:castra,
id. ib. 1, 48, 2; Cic. Fam. 15, 4, 4:faber vasculum fecit,
Quint. 7, 10, 9:classem,
Caes. B. G. 4, 21, 4:cenas et facere et obire,
Cic. Att. 9, 13, 6:ignem lignis viridibus,
id. Verr. 2, 1, 17, § 45:poema,
to compose, id. Pis. 29, 70:carmina,
Juv. 7, 28:versus,
id. 7, 38:sermonem,
Cic. Fam. 9, 8, 1; cf.litteram,
id. Ac. 2, 2, 6: ludos, to celebrate, exhibit = edere, id. Rep. 2, 20; id. Att. 15, 10;also i. q. ludificari,
Plaut. Capt. 3, 4, 47:sementes,
i. e. to sow, Caes. B. G. 1, 3, 1:messem,
Col. 2, 10, 28:pecuniam,
to make, acquire, Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17:manum (with parare copias),
to collect, prepare, id. Caecin. 12, 33; so,cohortes,
Caes. B. C. 3, 87, 4:exercitum,
Vell. 2, 109, 2; and:auxilia mercede,
Tac. A. 6, 33:iter,
Cic. Att. 3, 1; id. Planc. 26, 65; id. Div. 1, 33, 73 et saep.; cf.also the phrases: aditum sibi ad aures,
Quint. 4, 1, 46:admirationem alicujus rei alicui,
to excite, Liv. 25, 11, 18; Sen. Ep. 115:aes alienum,
Cic. Att. 13, 46, 4; Liv. 2, 23, 5; Sen. Ep. 119, 1:alienationem disjunctionemque,
Cic. Lael. 21, 76:animum alicui,
Liv. 25, 11, 10:arbitrium de aliquo,
to decide, Hor. C. 4, 7, 21;opp. arbitrium alicui in aliqua re,
i. e. to leave the decision to one, Liv. 43, 15, 5:audaciam hosti,
id. 29, 34, 10:audientiam orationi,
Cic. Div. in Caecil. 13, 42:auspicium alicui,
Liv. 1, 34, 9; Hor. Ep. 1, 1, 86:auctoritatem,
Cic. de Imp. Pomp. 15, 43:bellum,
Cic. Off. 1, 11, 35; Caes. B. G. 3, 29, 2:multa bona alicui,
Plaut. Poen. 5, 4, 46:castra,
to pitch, Tac. H. 5, 1:caulem,
to form, Col. Arb. 54:clamores,
to make, raise, Cic. Brut. 95, 326:cognomen alicui,
to give, Liv. 1, 3, 9:commercium sermonis,
id. 5, 15, 5:concitationes,
Caes. B. C. 3, 106 fin.:conjurationes,
to form, id. B. G. 4, 30 fin.:consuetudinem alicui cum altero,
Cic. Fam. 13, 23, 1:consilia alicui,
Liv. 35, 42, 8:contentionem cum aliquo,
Cic. Off. 1, 38, 137:controversiam,
to occasion, id. Or. 34, 121:convicium magnum alicui,
id. Fam. 10, 16, 1:copiam pugnandi militibus,
Liv. 7, 13, 10:corpus,
to grow fat, corpulent, Cels. 7, 3 fin.; Phaedr. 3, 7, 5:curam,
Tac. A. 3, 52:damnum,
to suffer, Cic. Brut. 33, 125:detrimentum,
id. Verr. 2, 4, 9, § 20:desiderium alicujus, rei alicui,
Liv. 3, 34, 7; 7, 24, 10:dicta,
Ov. F. 2, 375; 3, 515:difficultatem,
Quint. 10, 3, 10 and 16:discordiam,
to cause, Tac. H. 3, 48:discrimen,
Quint. 7, 2, 14; 11, 1, 43:disjunctionem (with alienationem),
Cic. Lael. 21, 76:dolorem alicui,
id. Att. 11, 8, 2:dulcedinem,
Sen. Ep. 111:eloquentiam alicui (ira),
Quint. 6, 2, 26:epigramma,
to write, Cic. Arch. 10, 25:errorem,
Sen. Ep. 67:eruptiones ex oppido,
Caes. B. C. 2, 2, 5:exemplum,
Quint. 5, 2, 2: exempla = edere or statuere, Plaut. Most. 5, 1, 66. exercitum, to raise, muster, Tac. A. 6, 33:exspectationem,
Quint. 9, 2, 23:facinus,
Plaut. Bacch. 4, 9, 1; Cic. Fin. 2, 29, 95; Tac. A. 12, 31:facultatem recte judicandi alicui,
Cic. Verr. 2, 2, 73, § 179:fallaciam,
Ter. And. 1, 8, 7:famam ingenii,
Quint. 11, 2, 46:fastidium,
Liv. 3, 1, 7:favorem alicui,
id. 42, 14, 10; Quint. 4, 1, 33:fidem alicui,
Cic. Cat. 3, 2, 4; id. Att. 7, 8, 1; Quint. 6, 2, 18:finem,
Cic. Att. 16, 16, 16; id. Rep. 2, 44:formidinem,
to excite, Tac. H. 3, 10:fortunam magnam (with parare),
Liv. 24, 22, 9:fraudem,
Plaut. Mil. 2, 2, 9; Cic. Att. 4, 12:fugam fecerunt, stronger than fugerunt,
Liv. 8, 9, 12 Weissenb.; Sall. J. 53, 3;but: cum fugam in regia fecisset (sc. ceterorum),
Liv. 1, 56, 4; so,fugam facere = fugare,
id. 21, 5, 16; 21, 52, 10:fugam hostium facere,
id. 22, 24, 8; 26, 4, 8 al.:gestum vultu,
Quint. 11, 3, 71:gradum,
Cic. de Or. 2, 61, 249; id. Verr. 2, 2, 1, § 3; Quint. 3, 6, 8:gratiam alicujus rei,
Liv. 3, 56, 4; 8, 34, 3:gratulationem alicui,
Cic. Fam. 11, 18, 3; Sen. Ep. 6:gratum alicui,
Ter. Eun. 4, 4, 56; Cic. Rep. 1, 21; cf.:gratissimum alicui,
id. Fam. 7, 21 fin.:histrioniam,
Plaut. Am. prol. 152:homicidium,
to commit, Quint. 5, 9, 9:hospitium cum aliquo,
Cic. Balb. 18, 42:imperata,
Caes. B. G. 2, 3, 3:impetum in hostem,
Cic. Fin. 1, 10, 34; Liv. 25, 11, 2:incursionem,
Liv. 3, 38, 3:indicium,
Cic. Verr. 2, 1, 57, § 150:inducias,
id. Phil. 8, 7, 20:initium,
to begin, id. Agr. 2, 29, 79; cf.:initia ab aliquo,
id. Rep. 1, 19:injuriam,
id. ib. 3, 14 (opp. accipere); Caes. B. G. 1, 36, 4; Quint. 3, 6, 49; 10, 1, 115:insidias alicui,
Cic. Mil. 9, 23:iram,
Quint. 6, 1, 14:jacturam,
Cic. Off. 3, 23, 89; id. Fin. 2, 24, 79; Caes. B. G. 7, 77, 7:judicium,
Cic. Att. 7, 23, 2:judicatum,
to execute, id. Fl. 20, 48:jus alicui,
Liv. 32, 13, 6:jussa,
Ov. F. 1, 379:laetitiam,
Cic. Fin. 1, 7, 25:largitiones,
id. Tusc. 3, 20, 48:locum poetarum mendacio,
Curt. 3, 1, 4:locum alicui rei,
Cels. 2, 14 fin.; 7, 4, 3; Curt. 4, 11, 8; Sen. Ep. 91, 13 et saep.:longius,
Cic. Leg. 1, 7, 22 al.:valde magnum,
id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7:medicinam alicui,
to administer, id. Fam. 14, 7:memoriam,
Quint. 11, 2, 4:mentionem,
Cic. Q. Fr. 2, 11, 2:metum,
to excite, Tac. A. 6, 36:turbida lux metum insidiarum faciebat,
suggested, Liv. 10, 33, 5:metum alicui,
id. 9, 41, 11:missum aliquem,
Cic. Verr. 2, 3, 58, § 134:modum irae,
Liv. 4, 50, 4:moram,
Cic. Att. 16, 2, 1; Plaut. Most. 1, 1, 72:morem alicujus rei sibi,
Liv. 35, 35, 13:motus,
id. 28, 46, 8: multam alicui, Cato ap. Gell. 11, 1, 6:munditias,
id. R. R. 2, 4:mutationem,
Cic. Sest. 12, 27; id. Off. 1, 33, 120:multa alicui,
id. Q. Fr. 3, 1, 5, § 16:naufragium,
to suffer, id. Fam. 16, 9, 1:negotium alicui,
to give to do, make trouble for, Quint. 5, 12, 13; Just. 21, 4, 4:nomen alicui,
Liv. 8, 15, 8; cf.nomina,
to incur debts, Cic. Off. 3, 14, 59:odium vitae,
Plin. 20, 18, 76, § 199:officium suum,
Ter. Phorm. 4, 5, 12:omnia amici causa,
Cic. Lael. 10, 35; id. Fam. 5, 11, 2:opinionem alicui,
id. Div. in Caecil. 14, 45:orationem,
id. de Or. 1, 14, 63; id. Brut. 8, 30; id. Or. 51, 172:otia alicui,
to grant, Verg. E. 1, 6:pacem,
to conclude, Cic. Off. 3, 30, 109:pecuniam ex aliqua re,
id. Verr. 2, 2, 6, § 17:periculum,
Ter. Eun. 3, 2, 23; id. Heaut. 2, 1, 9; Tac. A. 13, 33; 16, 19; Sall. C. 33, 1: perniciem alicui, to cause, = parare, Tac. H. 2, 70:planum,
Cic. Rosc. Am. 19, 54:potestatem,
id. Cat. 3, 5, 11; id. Rep. 2, 28:praedam,
Caes. B. G. 4, 34, 5; Cic. Verr. 2, 1, 60, § 156; Plaut. Poen. 3, 6, 8:praedas ab aliquo,
Nep. Chabr. 2, 2:proelium,
to join, Caes. B. G. 1, 13; Cic. Deiot. 5, 13; Liv. 25, 1, 5; Tac. H. 4, 79; id. A. 12, 40:promissum,
Cic. Off. 3, 25, 95:pudorem,
Liv. 3, 31, 3:ratum,
id. 28, 39, 16:rem,
Ter. Ad. 2, 2, 12:reum,
to accuse, Cic. Verr. 2, 2, 38: risum, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 1; Quint. 6, 1, 40; 48:scelus,
to commit, Tac. H. 1, 40:securitatem alicui,
Liv. 36, 41, 1:sermonem,
Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66:significationem ignibus,
Caes. B. G. 2, 33, 3:silentium,
Liv. 24, 7, 12:somnum,
to induce, Juv. 3, 282:spem,
Cic. Att. 3, 16; Liv. 30, 3, 7:spiritus,
id. 30, 11, 3:stercus,
Col. 2, 15:stipendia,
Sall. J. 63, 3; Liv. 3, 27, 1; 5, 7, 5:stomachum alicui,
Cic. Att. 5, 11, 2; id. Fam. 1, 9, 10:suavium alicui,
Plaut. As. 4, 1, 53:suspicionem,
Cic. Fl. 33, 83:taedium alicujus rei,
Liv. 4, 57, 11:terrorem iis,
to inflict, id. 10, 25, 8:timorem,
to excite, id. 6, 28, 8:mihi timorem,
Cic. Fam. 10, 18, 2:totum,
Dig. 28, 5, 35:transitum alicui,
Liv. 26, 25, 3:turbam,
Ter. Eun. 4, 1, 2:urinam,
Col. 6, 19:usum,
Quint. 10, 3, 28:vadimonium,
Cic. Quint. 18, 57:verbum, verba,
to speak, talk, id. Verr. 2, 4, 65, § 147:verbum,
to invent, id. Fin. 3, 15, 51:versus,
id. Q. Fr. 3, 5:vestigium,
id. Rab. Post. 17, 47: viam [p. 717] sibi, Liv. 3, 5, 6:vim alicui or in aliquem,
id. 38, 24, 4; 3, 5, 5:vires,
to get, acquire, Quint. 10, 3, 3:vitium,
Cic. Top. 3, 15 al. —With ut, ne, quin, or the simple subj.:(γ).faciam, ut ejus diei locique meique semper meminerit,
Plaut. Capt. 4, 2, 20:facere ut remigret domum,
id. Pers. 4, 6, 3; id. Capt. 3, 4, 78; 4, 2, 77:ea, quantum potui, feci, ut essent nota nostris,
Cic. Ac. 1, 2, 8:facito, ut sciam,
id. Att. 2, 4, 4:non potuisti ullo modo facere, ut mihi illam epistolam non mitteres,
id. ib. 11, 21, 1:si facis ut patriae sit idoneus,
Juv. 14, 71:ut nihil ad te dem litterarum facere non possum,
Cic. Ac. 8, 14, 1; for which, with quin:facere non possum, quin ad te mittam,
I cannot forbear sending, id. ib. 12, 27, 2:fecisti, ut ne cui maeror tuus calamitatem afferret,
id. Clu. 60, 168:fac, ne quid aliud cures,
id. Fam. 16, 11, 1:domi assitis, facite,
Ter. Eun. 3, 2, 53:fac fidele sis fidelis,
Plaut. Capt. 2, 3, 79:fac cupidus mei videndi sis,
Cic. Fam. 5, 21, 5:fac cogites,
id. ib. 11, 3, 4.—In pass.:fieri potest, ut recte quis sentiat, etc.,
Cic. Tusc. 1, 3, 6: potest fieri, ut iratus dixerit, etc., Crass. ap. Cic. de Or. 2, 70, 285:nec fieri possit, ut non statim alienatio facienda sit,
id. Lael. 21, 76; so with ut non, id. Verr. 2, 2, 77, § 190 (Zumpt, Gram. § 539).—With inf. = efficere, curare, to cause (rare):(δ).nulla res magis talis oratores videri facit,
Cic. Brut. 38, 142; Pall. 6, 12:aspectus arborum macrescere facit volucres inclusas,
Varr. R. R. 3, 5, 3; Sall. Fragm. ap. Sen. Ep. 114:qui nati coram me cernere letum Fecisti,
Verg. A. 2, 539; Ov. H. 17, 174:mel ter infervere facito,
Col. 12, 38, 5 (perh. also in Ov. H. 6, 100, instead of favet, v. Loers. ad h. l.; cf. infra, B. 4.).—Absol.:B.ego plus, quam feci, facere non possum,
Cic. Fam. 11, 14, 3:faciam, ut potero, Laeli,
id. de Sen. 3, 7; cf. id. Rep. 1, 24:noli putare, pigritia me facere, quod non mea manu scribam,
id. Att. 16, 15, 1; so,facere = hoc or id facere,
Lucr. 4, 1112 (cf. Munro ad loc.); 1153: vereor ne a te rursus dissentiam. M. Non facies, Quinte, Cic. Leg. 3, 15, 33;so after scribam,
id. Att. 16, 16, 15:nominaverunt,
id. Rep. 2, 28, 50;after disserere: tu mihi videris utrumque facturus,
id. ib. 2, 11, 22;after fingere: ut facit apud Platonem Socrates,
id. ib.:necesse erit uti epilogis, ut in Verrem Cicero fecit,
Quint. 6, 1, 54:qui dicere ac facere doceat,
id. 2, 3, 11:faciant equites,
Juv. 7, 14; Liv. 42, 37, 6:petis ut libellos meos recognoscendos curem. Faciam,
Plin. Ep. 4, 26, 1; 5, 1, 4 et saep. (cf. the use of facio, as neutr., to resume or recall the meaning of another verb, v. II. E. infra; between that use and this no line can be drawn).In partic.1.With a double object, to make a thing into something, to render it something:2.senatum bene firmum firmiorem vestra auctoritate fecistis,
Cic. Phil. 6, 7, 18:te disertum,
id. ib. 2, 39 fin.:iratum adversario judicem,
id. de Or. 1, 51, 220:heredem filiam,
to appoint, constitute, id. Verr. 2, 1, 43, § 111:aliquem regem,
Just. 9, 6:aliquem ludos,
Plaut. Aul. 2, 2, 75:aliquem absentem rei capitalis reum,
Cic. Verr. 2, 2, 38, § 93:animum dubium,
id. de Imp. Pomp. 10, 27:injurias irritas,
id. Verr. 2, 2, 26, § 63:vectigalia sibi deteriora,
Caes. B. G. 1, 36, 4:hi consules facti sunt,
Cic. de Sen. 5, 14:disciplina doctior facta civitas,
id. Rep. 2, 19:di ex hominibus facti,
id. ib. 2, 10; cf.:tua virtute nobis Romanos ex amicis amicissimos fecisti,
Sall. J. 10, 2.—In pass.:quo tibi sumere depositum clavum fierique tribuno?
to become a tribune, Hor. S. 1, 6, 25.—to value, esteem, regard a person or thing in any manner (like the Engl. make, in the phrase to make much of).—Esp. with gen. pretii:3.in quo perspicere posses, quanti te, quanti Pompeium, quem unum ex omnibus facio, ut debeo, plurimi, quanti Brutum facerem,
Cic. Fam. 3, 10, 2:te quotidie pluris feci,
id. ib. 3, 4, 2:voluptatem virtus minimi facit,
id. Fin. 2, 13, 42:dolorem nihili facere,
to care nothing for, to despise, id. ib. 27, 88:nihili facio scire,
Plaut. Pers. 2, 2, 42:negat se magni facere, utrum, etc.,
Quint. 11, 1, 38:parum id facio,
Sall. J. 85, 31: si illi aliter nos faciant quam aequum sit. Plaut. Stich. 1, 1, 43.—With gen., to make a thing the property of a person, subject it to him: omnia, quae mulieris fuerunt, viri fiunt, Cic. Top. 4, 23.—Esp.: facere aliquid dicionis alicujus, to reduce to subjection under a person or power:4.omnem oram Romanae dicionis fecit,
Liv. 21, 60, 3:dicionis alienae facti,
id. 1, 25, 13; 5, 27, 14; cf.: ut munus imperii beneficii sui faceret, to make it ( seem) his own bounty, Just. 13, 4, 9:ne delecto imperatore alio sui muneris rempublicam faceret,
Tac. A. 15, 52.—To represent a thing in any manner, to feign, assert, say. —Constr. with acc. and adj. or part., or with acc. and inf.(α).Acc. and part.:(β).in eo libro, ubi se exeuntem e senatu et cum Pansa colloquentem facit,
id. Brut. 60, 218:Xenophon facit... Socratem disputantem,
id. N. D. 1, 12, 31; cf.:ejus (Socratis) oratio, qua facit eum Plato usum apud judices,
id. Tusc. 1, 40 fin. al.—Acc. and inf.:(γ).qui nuper fecit servo currenti in via decesse populum,
Ter. Heaut. prol. 31:fecerat et fetam procubuisse lupam,
Verg. A. 8, 630; cf. Ov. M. 6, 109, v. Bach ad h. l.:poetae impendere apud inferos saxum Tantalo faciunt,
Cic. Tusc. 4, 16, 35:quem (Herculem) Homerus apud inferos conveniri facit ab Ulixe,
id. N. D. 3, 16, 41:Plato construi a deo mundum facit,
id. ib. 1, 8, 19:Plato Isocratem laudari fecit a Socrate,
id. Opt. Gen. 6, 17; id. Brut. 38, 142:M. Cicero dicere facit C. Laelium,
Gell. 17, 5, 1:caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt,
Cic. Fia. 4, 4, 8, v. Madv. ad h. l.—In double construction:5.Polyphemum Homerus cum ariete colloquentem facit ejusque laudare fortunas,
Cic. Tusc. 5, 39 fin. —To make believe, to pretend:6.facio me alias res agere,
Cic. Fam. 15, 18:cum verbis se locupletem faceret,
id. Fl. 20:me unum ex iis feci, qui, etc.,
id. Planc. 27, 65.—Hypothetically in the imper. fac, suppose, assume:7.fac, quaeso, qui ego sum, esse te,
Cic. Fam. 7, 23, 1; cf.:fac potuisse,
id. Phil. 2, 3, 5:fac animos non remanere post mortem,
id. Tusc. 1, 34, 82; 1, 29, 70:fac velit,
Stat. Ach. 2, 241:fac velle,
Verg. A. 4, 540.—In mercant. lang., to practise, exercise, follow any trade or profession:8.cum mercaturas facerent,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72:naviculariam,
id. ib. 2, 5, 18, §46: argentariam,
id. ib. 2, 5, 49, § 155; id. Caecin. 4, 10:topiariam,
id. Q. Fr. 3, 1, 2, § 5:haruspicinam,
id. Fam. 6, 18, 1:praeconium,
id. ib.; so,piraticam,
id. Post. Red. in Sen. 5, 11:medicinam,
Phaedr. 1, 14, 2.—In relig. lang., like the Gr. rhezein, to perform or celebrate a religious rite; to offer sacrifice, make an offering, to sacrifice:9.res illum divinas apud eos deos in suo sacrario quotidie facere vidisti,
Cic. Verr. 2, 4, 8, § 18:sacra pro civibus,
id. Balb. 24, 55:sacrificium publicum,
id. Brut. 14, 56.— Absol.:a sacris patriis Junonis Sospitae, cui omnes consules facere necesse est, consulem avellere,
Cic. Mur. 41, 90.—With abl.:cum faciam vitula pro frugibus,
Verg. E. 3, 77:catulo,
Col. 2, 22, 4.— Pass. impers.:cum pro populo fieret,
Cic. Att. 1, 13, 3:quibus diis decemviri ex libris ut fieret, ediderunt,
Liv. 37, 3, 5.—In gram., to make, form in inflecting:10.cur aper apri et pater patris faciat?
Quint. 1, 6, 13; so id. 14; 15; 27; cf.:sic genitivus Achilli et Ulixi fecit,
id. 1, 5, 63; 1, 6, 26:eadem (littera) fecit ex duello bellum,
id. 1, 4, 15.—In late Lat., (se) facere aliquo, to betake one's self to any place:11.intra limen sese facit,
App. 5, p. 159, 25;without se: homo meus coepit ad stelas facere,
Petr. 62:ad illum ex Libya Hammon facit,
Tert. Pall. 3.—Peculiar phrases.a.Quid faciam (facias, fiet, etc.), with abl., dat., or (rare) with de, what is to be done with a person or thing? quid hoc homine facias? Cic. Sest. 13, 29; id. Verr. 2, 2, 16, § 40:b.nescit quid faciat auro,
Plaut. Bacch. 2, 3, 100:quid tu huic homini facias?
Cic. Caecin. 11, 30; cf.:quid enim tibi faciam,
id. Att. 7, 3, 2: quid faceret huic conclusioni, i. e. how should he refute, etc., id. Ac. 2, 30, 96:quid facias illi?
Hor. S. 1, 1, 63:miserunt Delphos consultum quidnam facerent de rebus suis,
Nep. Them. 2: quid fecisti scipione? what have you done with the stick? or, what has become of it? Plaut. Cas. 5, 4, 6; cf. id. ib. 5, 4, 9.—In pass.:quid Tulliola mea fiet?
Cic. Fam. 14, 4, 3:quid illo fiet? quid me?
id. Att. 6, 1, 14:quid fiet artibus?
id. Ac. 2, 33, 107:quid mihi fiet?
Ov. A. A. 1, 536:quid de illa fiet fidicina igitur?
Plaut. Ep. 1, 2, 48: de fratre quid fiet? Ter. Ad. 5, 9, 39.— Absol.:quid faciat Philomela? fugam custodia claudit?
Ov. M. 6, 572:quid facerem? neque servitio me exire licebat, etc.,
Verg. E. 1, 41 al. —Fit, factum est aliquo or aliqua re, it happens to, becomes of a person or thing:(β).volo Erogitare, meo minore quid sit factum filio,
Plaut. Capt. 5, 1, 32:nec quid deinde iis (elephantis) factum sit, auctores explicant,
Plin. 8, 6, 6, § 17:quid eo est argento factum?
Plaut. Most. 3, 1, 106.—Hence,Esp., si quid factum sit aliquo, if any thing should happen to one (i. q. si quid acciderit humanitus), euphemistically for if one should die:c.si quid eo factum esset, in quo spem essetis habituri?
Cic. de Imp. Pomp. 20, 59; cf.:eum fecisse aiunt, sibi quod faciendum fuit,
Plaut. Poen. 5, 1, 23. —Ut fit, as it usually happens, as is commonly the case:d.praesertim cum, ut fit, fortuito saepe aliquid concluse apteque dicerent,
Cic. Or. 53, 177:queri, ut fit, incipiunt,
id. Verr. 2, 2, 23, § 56:dum se uxor, ut fit, comparat,
id. Mil. 10, 28:fecit statim, ut fit, fastidium copia,
Liv. 3, 1, 7.—Fiat, an expression of assent, so be it! very good! fiat, geratur mos tibi, Plaut. Ps. 1, 5, 146; id. As. 1, 1, 27; id. Am. 2, 2, 138; id. Most. 4, 3, 44 al.—e. 12.In certain phrases the ellipsis of facere is common, e. g. finem facere:II.Quae cum dixisset, Cotta finem,
Cic. N. D. 3, 40, 94; id. Fin. 4, 1 init. —With nihil aliud quam, quid alium quam, nihil praeterquam, which often = an emphatic Engl. only (but not in Cic.):Tissaphernes nihil aliud quam bellum comparavit,
Nep. Ages. 2:per biduum nihil aliud quam steterunt parati,
Liv. 34, 46; Suet. Caes. 20; id. Aug. 83; Liv. 2, 63; 4, 3; 3, 26.—So with nihil amplius quam, nihil prius quam, nihil minus quam, Liv. 26, 20; 35, 11; Suet. Dom. 3.Neutr.A.With adverbs, to do, deal, or act in any manner:B.recta et vera loquere, sed neque vere neque recte adhuc Fecisti umquam,
Plaut. Capt. 5, 2, 7;v. recte under rego: bene fecit Silius, qui transegerit,
Cic. Att. 12, 24, 1:seu recte seu perperam,
to do right or wrong, id. Quint. 8, 31:Dalmatis di male faciant,
id. Fam. 5, 11 fin.:facis amice,
in a friendly manner, id. Lael. 2, 9; cf.:per malitiam,
maliciously, id. Rosc. Com. 7, 21:humaniter,
id. Q. Fr. 2, 1, 1:imperite,
id. Leg. 1, 1, 4:tutius,
Quint. 5, 10, 68:voluit facere contra huic aegre,
Ter. Eun. 4, 1, 10: bene facere, to profit, benefit (opp. male facere, to hurt, injure), Ter. Ad. 5, 8, 25; 5, 7, 19; Plaut. Most. 3, 2, 22; id. Capt. 5, 2, 23; v. also under benefacio and benefactum.—Facere cum or ab aliquo, to take part with one, to side with one; and opp. contra (or adversus) aliquem, to take part against one:C.si respondisset, idem sentire et secum facere Sullam,
Cic. Sull. 13, 36; cf.:cum illo consulem facere,
id. Att. 6, 8, 2; and:secum consules facere,
id. Planc. 35, 86:auctoritatem sapientissimorum hominum facere nobiscum,
id. Caecin. 36, 104; cf.:rem et sententiam interdicti mecum facere fatebatur,
id. ib. 28, 79:cum veritas cum hoc faciat,
is on his side, id. Quint. 30, 91:commune est, quod nihilo magis ab adversariis quam a nobis facit,
id. Inv. 1, 48, 90:omnes damnatos, omnes ignominia affectos illac (a or cum Caesare) facere,
id. Att. 7, 3, 5:quae res in civitate duae plurimum possunt, eae contra nos ambae faciunt in hoc tempore,
id. Quint. 1, 1:neque minus eos cum quibus steterint quam adversus quos fecerint,
Nep. Eum. 8, 2:cum aliquo non male facere,
to be on good terms with, Ov. Am. 3, 762.—In late Lat. facere cum aliqua = vivere cum aliqua, to live in matrimony, to be married, Inscr. Orell. 4646. —D.Ad aliquid, alicui, or absol., to be good or of use for any thing; to be useful, of service:E.chamaeleon facit ad difficultatem urinae,
Plin. 22, 18, 21, § 46; Scrib. Comp. 122:ad talem formam non facit iste locus,
Ov. H. 16, 190; cf. id. ib. 6, 128; id. Am. 1, 2, 16 al.:radix coronopi coeliacis praeclare facit,
Plin. 22, 19, 22, § 48; so with dat., Plin. Val. 2, 1; Prop. 3 (4), 1, 20:facit autem commode ea compositio, quam, etc.,
Col. 7, 5, 7; 8, 17, 13:nec caelum, nec aquae faciunt, nec terra, nec aurae,
do not benefit me, Ov. Tr. 3, 8, 23:mire facit in peroratione confessio,
Quint. 11, 3, 173; 171; cf. with a subject-clause: plurimum facit, totas diligenter [p. 718] nosse causas, id. 6, 4, 8: ad aliquid or alicui signifies also to suit, fit:non faciet capiti dura corona meo,
Prop. 3, 1, 19; cf. Ov. H. 16, 189.—Like the Gr. poiein or dran, and the Engl. to do, instead of another verb (also for esse and pati):F.factum cupio (sc. id esse),
Plaut. Truc. 4, 4, 24:factum volo,
id. Bacch. 3, 3, 91; id. Most. 3, 2, 104:an Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates philosophi facere non potuerunt?
Cic. Tusc. 5, 32, 90:nihil his in locis nisi saxa et montes cogitabam: idque ut facerem, orationibus inducebar tuis,
id. Leg. 2, 1, 2; cf.:Demosthenem, si illa pronuntiare voluisset, ornate splendideque facere potuisse,
id. Off. 1, 1 fin.; and:cur Cassandra furens futura prospiciat, Priamus sapiens hoc idem facere nequeat?
id. Div. 1, 39, 85; so id. Ac. 2, 33, 107; id. Att. 1, 16, 13; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 2; Nep. Chabr. 3, 4; 4, 3 al.:vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno (here also with the case of the preceding verb),
Cic. Fin. 2, 24 fin. (v. Madv. ad h. l. p. 278):jubeas (eum) miserum esse, libenter quatenus id facit (i. e. miser est),
what he is doing, Hor. S. 1, 1, 64:in hominibus solum existunt: nam bestiae simile quiddam faciunt (i. q. patiuntur or habent),
Cic. Tusc. 4, 14; so,ne facias quod Ummidius quidam (= ne idem experiaris, ne idem tibi eveniat),
Hor. S. 1, 1, 94. —Facere omitted, especially in short sentences expressing a judgment upon conduct, etc.:1.at stulte, qui non modo non censuerit, etc.,
Cic. Off. 3, 27, 101.—Hence,factus, a, um, P. a.A.As adjective ante-class. and very rare:B.factius nihilo facit, sc. id, i. e. nihilo magis effectum reddit,
is no nearer bringing it about, Plaut. Trin. 2, 3, 6; cf. Lorenz ad loc.—Far more freq.,In the neutr. as subst.: factum, i ( gen. plur. factum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 31, 66 Trag. 81), that which is done, a deed, act, exploit, achievement (syn.: res gestae, facinus).1.In gen.:2.depingere,
Ter. Phorm. 1, 5, 38:facere factum,
Plaut. Truc. 2, 7, 5; id. Mil. 3, 1, 139:dicta et facta,
Ter. Eun. 5, 4, 19; id. Heaut. 4, 5, 12:opus facto est,
id. Phorm. 4, 5, 4:ecquod hujus factum aut commissum non dicam audacius, sed, etc.,
Cic. Sull. 26, 72: meum factum probari abs te triumpho gaudio, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A. 1;14, 9, 2: quod umquam eorum in re publica forte factum exstitit?
id. ib. 8, 14, 2:praeclarum atque divinum,
id. Phil. 2, 44, 114:egregium,
id. Fam. 10, 16, 2; id. Cael. 10, 23:factum per se improbabile,
Quint. 7, 4, 7; 6, 1, 22:illustre,
Nep. Arist. 2, 2; cf.:illustria et gloriosa,
Cic. Fin. 1, 11, 37:forte,
id. Att. 8, 14, 2:dira,
Ov. M. 6, 533:nefanda,
id. H. 14, 16 al.; but also with the adv.:recte ac turpiter factum,
Caes. B. G. 7, 80, 5; cf.:multa huius (Timothei) sunt praeclare facta sed haec maxime illustria,
Nep. Timoth. 1, 2;v. Zumpt, Gram. § 722, 2: dimidium facti, qui coepit, habet,
Hor. Ep. 1, 2, 40:quo facto aut dicto adest opus,
Plaut. Am. 1, 1, 15 et saep.:famam extendere factis,
Verg. A. 10, 468: non hominum video. non ego facta boum, doings, i. e. works, Ov. H. 10, 60.—In partic., bonum factum, like the Gr. agathê tuchê, a good deed, i. e. well done, fortunate (ante-class. and post-Aug.):* 2.bonum factum'st, edicta ut servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16; cf. id. ib. 44; cf.:hoc factum est optimum, ut, etc.,
id. Ps. 1, 2, 52:majorum bona facta,
Tac. A. 3, 40; cf. id. ib. 3, 65. —At the commencement of edicts, Suet. Caesar, 80; id. Vit. 14; Aur. Vict. Vir. Ill. 49, 17; Tert. Pudic. 1.—(But in the class. per. factum in this sense is a participle, and is construed with an adv.:bene facta,
Sall. C. 8, 5; id. J. 85, 5; Cic. Tusc. 2, 26, 64:recte, male facta,
id. Off. 2, 18, 62:male facto exigua laus proponitur,
id. Leg. Agr. 2, 2, 5; id. Brut. 43, 322; Quint. 3, 7, 13; cf. Krebs, Antibarb. p. 460).—facteon, a word jestingly formed by Cicero, after the analogy of the Greek, for faciendum: quare, ut opinor, philosophêteon, id quod tu facis, et istos consulatus non flocci facteon, Cic. Att. 1, 16, 13 Orell. N. cr. (for facteon, Ernesti has eateon). -
19 tum
tum, adv. demonstr., of time [pronom. demonstr. stems to-, ta-; Gr. to, seen in ita, tam, etc.; cf. quom or cum], then.I.Absol.A.Referring to a time previously specified.1.To a definite past time.(α).To a period of time in which something was or happened (opp. later periods) = illis temporibus:(β).is dictu'st ollis popularibus olim Qui tum vivebant homines,
Enn. Ann. v. 308 Vahl.:quod tum erat res in pecore et locorum possessionibus, i. e. Romuli temporibus,
Cic. Rep. 2, 9, 16:cum illi male dicerent, quod tum fieri licebat, i. e. Periclis temporibus,
id. de Or. 3, 34, 138:erat omnino tum mos ut faciles essent in suum cuique tribuendo,
id. Brut. 21, 85; cf. id. Tusc. 1, 46, 111:vastae tum in his locis solitudines erant,
Liv. 1, 4, 6; 2, 6, 8; 3, 29, 3; 4, 6, 12; 42, 62, 11;44, 9, 4: ut tum erant tempora,
Nep. Att. 1, 2; 12, 3; Liv. 1, 3, 3; 1, 8, 4; 2, 7, 4; 2, 9, 8; 2, 50, 2; 2, 63, 6;39, 6, 7 and 9.—With illis temporibus: nam jam tum illis temporibus fortius... loquebantur quam pugnabant,
Nep. Thras. 2, 4.—Referring to a point of time, then, at that time:(γ).insigneita fere tum milia militum octo Duxit,
Enn. Ann. v. 336 Vahl.: ut jacui exsurgo;ardere censui aedis: ita tum confulgebant,
Plaut. Am. 5, 1, 15:jam duo restabant fata tum,
id. Bacch. 4, 9, 35; id. Cist. 1, 3, 14: quot eras annos gnatus tum, quom, etc.? Me Septuennis, nam tum dentes mihi cadebant primulum, id. Men. 5, 9, 56; id. Merc. prol. 66; id. Most. 1, 2, 49; id. Am. 2, 1, 56; Ter. And. 1, 1, 82: sic igitur tum se levis ac diffusilis aether... undique flexit. Lucr. 5, 467; 5, 837; 5, 911; 5, 432;5, 942: atque huic anno proximus Sulla consule et Pompejo fuit. Tum P. Sulpicii in tribunatu, cottidie contionantis, totum genus dicendi cognovimus,
Cic. Brut. 89, 306; id. Ac. 2, 22, 69:scribit Eudemum Pheras venisse, quae erat urbs in Thessalia tum admodum nobilis,
id. Div. 1, 25, 53; id. Rep. 2, 37, 63:hi tum in Asia rhetorum principes,
id. Brut. 91, 316; id. Sest. 11, 26; id. Planc. 37, 90; id. Quint. 61, 170; id. Fam. 9, 21, 2:hoc tum veritus Caesar Pharum prehendit,
Caes. B. C. 3, 112:eodem anno a Campanis Cumae, quam Graeci tum urbem tenebant, capiuntur,
Liv. 4, 44, 13; 1, 7, 14; 2, 9, 5;2, 37, 7: praetores tum duos Latium habebat,
id. 8, 3, 9:Aemilius, cujus tum fasces erant, dictatorem dixit,
id. 8, 12, 13; 5, 8, 4; 22, 46, 6;1, 7, 12: tum Athenis perpetui archontes esse desierunt,
Vell. 1, 8, 3:tum Cimbri et Teutoni transcendere Rhenum,
id. 2, 8, 3; Val. Max. 1, 5, 3; Tac. H. 4, 49; 3, 57:non timido, non ignavo cessare tum licuit,
Curt. 3, 11, 5:Archiae, qui tum maximum magistratum Thebis obtinebat,
Nep. Pelop. 3, 2; id. Phoc. 3, 3.—With in eo tempore: eum quem virile secus tum in eo tempore habebat, Asell. ap. Gell. 2, 13, 5.—Repeated by anaphora:quae nox omnium temporum conjurationis acerrima fuit. Tum Catilinae dies exeundi, tum ceteris manendi condicio, tum descriptio... constituta est, tum tuus pater, etc.,
Cic. Sull. 18, 52; cf. Lucr. 5, 1377; 5, 1399.—Esp., referring to a former state, implying that it no longer exists:(δ).quaesivit ex lege illa Cornelia quae tum erat,
Cic. Clu. 20, 55:cum sententias Oppianicus, quae tum erat potestas, palam ferri velle dixisset,
id. ib. 27, 75:Caere, opulento tum oppido,
Liv. 1, 2, 3; 3, 52, 3:praetores aerarii (nam tum a praetoribus tractabatur aerarium), etc.,
Tac. H. 4, 9.—Expressly opposed to present time (hodie, nunc, hoc tempore, etc.; class. and very freq.; but in post-Aug. writers tunc is regularly used): prius non is eras qui eras;(ε).nunc is factu's qui tum non eras,
Plaut. Trin. 4, 2, 138:tu nunc tibi Id laudi ducis quod tum fecisti inopia?
Ter. Ad. 1, 2, 25; id. Hec. 3, 3, 48:quae tabula, tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen reportata est,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 112:tum imperator populi Romani deos patrios reportabat, nunc praetor ejusdem populi eosdem illos deos... auferebat,
id. ib. 2, 4, 35, § 77; cf. id. ib. 2, 4, 35, § 78; 2, 5, 20, § 51; id. Clu. 31, 86; id. Planc. 9, 22; id. Quint. 22, 71; id. Phil. 14, 8, 21; id. Leg. 2, 22, 57; Caes. B. C. 3, 17; Liv. 5, 3, 5; 6, 15, 11; 10, 9, 6.—Opposed to another time specified:(ζ).itaque tum eos exire jussit. Post autem e provincia litteras ad conlegium misit, se, etc.,
Cic. N. D. 2, 4, 11:itaque ut tum carere rege, sic pulso Tarquinio nomen regis audire non poterat,
id. Rep. 2, 30, 53; id. Mil. 21, 55:sicut legatorum antea, ita tum novorum colonorum caede imbutis armis,
Liv. 4, 31, 7; 39, 22, 10; 9, 36, 1; 2, 52, 7; 4, 2, 10; 4, 57, 11;21, 17, 1: et tum sicca, prius celeberrima fontibus, Ide,
Ov. M. 2, 218; Verg. A. 11, 33; Nep. Arist. 2, 3; id. Ham. 11, 7.—In the historians in applying general statements or truths to the state of affairs spoken of: communi enim fit vitio naturae ut invisis atque incognitis rebus... vehementius exterreamur;(η).ut tum accidit,
Caes. B. C. 2, 4; 3, 68; id. B. G. 7, 3; 2, 6; id. B. C. 1, 80:foedera alia aliis legibus, ceterum eodem modo omnia fiunt. Tum ita factum accepimus,
Liv. 1, 24, 4; 1, 32, 14; 21, 31, 12.—Denoting coincidence or inner connection with an action before mentioned = a temporal clause (tum = cum hoc fieret), then, on that occasion:(θ).quis tum non ingemuit?
Cic. Vatin. 13, 31:ne tum quidem hominum venustatem et facetias perspicere potuisti? i. e. cum coronam auream imponebant,
id. Fl. 31, 76: apud imperitos tum illa dicta sunt;nunc agendum est subtilius,
id. Fin. 4, 27, 74:itaque tum Stajenus condemnatus est,
i. e. in that trial, id. Clu. 36, 101; id. Sen. 7, 22:M. Porcius Cato qui, asper ingenio, tum lenem mitemque senatorem egit,
Liv. 45, 25; Val. Max. 8, 3, 3:sed tum supplicia dis... decernuntur,
Tac. A. 3, 64; 3, 72:Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri,
Ov. M. 14, 474.—With the occasion referred to specified in the same clause: Manlius... ex petulanti scurra in discordiis civitatis ad eam columnam tum suffragiis populi pervenerat,
Cic. Clu. 13, 39:emisti tum in naufragio hujus urbis... tum, inquam, emisti ut, etc.,
id. Prov. Cons. 4, 7.—Repeated by anaphora: et Capitolinis injecit sedibus ignes. Tum statua Nattae, tum simulacra deorum, Romulusque et Remus cum altrice belua vi fulminis icti conciderunt, Cic. Div. 2, 20, 45;so repeated seven times,
id. Rep. 1, 40, 62.—Redundant, the time of the action being clear without it (esp. in Cic.):2.atque hoc tum judicio facto... tamen Avitus Oppianicum reum statim non facit,
Cic. Clu. 20, 56:itaque tum ille inopia et necessitate coactus ad Caepasios confugit,
id. ib. 20, 57; id. Brut. 23, 90; 39, 145; 43, 161; cf. id. Sull. 18, 51, where tum redundant occurs six times successively.—In oblique discourse, referring to the time of the speaker, = nunc in direct discourse:3.quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore?
if they were not now so, Liv. 3, 62, 1:(dixit Sempronius)... nec tum agrum plebi, sed sibi invidiam quaeri,
id. 4, 44, 9; 4, 57, 4:moenia eos tum transcendere non Italiae modo, sed etiam urbis Romanae,
id. 21, 35, 9; 5, 21, 7 (in this use nunc is also freq.).—Referring to indefinite time.(α).Then, at such a time of the year, day, etc., at such a season:(β).tum denique tauros in gregem redigo (after Lyra rises),
Varr. R. R. 2, 5, 12; 1, 35 fin.; Col. 11, 2, 87.—With the force of an indefinite temporal clause, at such a time, in such circumstances, i. e. when such a thing happens as has happened:(γ).qui (porci) a partu decimo die habentur puri, ab eo appellantur sacres, quod tum ad sacrificium idonei habentur primum,
Varr. R. R. 2, 4, 16; 2, 7, 13:deinde cibum sequitur somnus... quia plurima tum se corpora conturbant (i. e. cum cibum ceperunt),
Lucr. 4, 957; 3, 599; 4, 892; 4, 919;4, 1030: quam regionem cum superavit animus... finem altius se efferendi facit. Tum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus... nullam in partem movetur,
Cic. Tusc. 1, 19, 43; 1, 31, 75; 3, 23, 55; 4, 24, 54; Tac. Dial. 7.—With the force of a conditional clause, then, in this instance, if so: immo res omnis relictas habeo prae quod tu velis. Ph. Tum tu igitur, qua causa missus es ad portum, id expedi (i. e. si ita est), Plaut. Stich. 2, 2, 39; id. Most. 5, 1, 55; id. As. 1, 1, 93; 2, 2, 64; 3, 3, 36; id. Aul. 3, 6, 31; id. Capt. 3, 4, 108; 4, 2, 78: non potitus essem;4.fuisset tum illos mi aegre aliquot dies,
Ter. Phorm. 1, 3, 7; id. Eun. 2, 2, 50; 5, 1, 23; id. Hec. 3, 5, 12:ego C. Caesaris laudibus desim, quas, etc.? Tum hercule me confitear non judicium aliquod habuisse,
Cic. Planc. 39, 93: scribant aliquid Isocrateo more...;tum illos existimabo non desperatione formidavisse genus hoc,
id. Or. 70, 235; id. Font. 21, 49 (17, 39); id. Tusc. 1, 35, 85; id. Fam. 9, 8, 2; Ov. H. 18 (19), 81: vellem tam ferax saeculum haberemus...;tum ego te primus hortarer, etc.,
Plin. Ep. 4, 15, 8.—Referring to future time.(α).To a definite time before mentioned:(β).ut sit satius perdere Quam aut nunc manere tam diu, aut tum persequi,
i. e. after my future return, Ter. Ad. 2, 2, 27:jam nunc mente prospicio quae tum studia hominum, qui concursus futuri sint,
Cic. Div. in Caecin. 13, 42; id. Verr. 1, 13, 37; 1, 10, 30; id. Prov. Cons. 7, 17; id. Marcell. 9, 30:tum meae... Vocis accedet bona pars,
Hor. C. 4, 2, 45.—With the force of a conditional clause (cf. 3. b, supra), then, in this instance, if so: specta, tum scies. Plaut. Bacch. 4, 9, 100; cf.:B.quom videbis, tum scies,
id. ib. 1, 2, 37: tuom incendes genus;Tum igitur aquae erit tibi cupido, etc.,
id. Trin. 3, 2, 50; id. Curc. 2, 3, 17:confer sudantes, ructantes, refertos epulis... tum intelleges, etc.,
Cic. Tusc. 5, 34, 100; id. Planc. 18, 45; id. Phil. 2, 45, 115:agedum, dictatorem creemus... Pulset tum mihi lictorem qui sciet, etc.,
Liv. 2, 29, 12; Cic. Phil. 10, 3, 6; id. Or. 23, 78; 71, 235; Liv. 4, 22, 11; 5, 16, 10; 9, 11, 4.—Referring to a time subsequent to a time mentioned, then, thereupon.1.Simple sequence in time.(α).Time proper (only of an immediate sequence;(β).otherwise deinde, postea, etc., are used): tum cum corde suo divum pater atque hominum rex Effatur, etc.,
Enn. Ann. 179:dico ei quo pactod eam viderim erilem nostram filiam sustollere. Extimuit tum illa,
Plaut. Cist. 2, 3, 9; id. Bacch. 3, 3, 29; id. As. 4, 1, 58: tum ille egens forte adplicat Primum ad Chrysidis patrem se. Ter. And. 5, 4, 21; id. Eun. 3, 1, 17; Cato, R. R. 48 (49); 135 (136); so id. ib. 112 (113): equos quinto anno... amittere binos (dentes);tum renascentes eis sexto anno impleri,
Varr. R. R. 2, 7, 2 sq.: collo [p. 1909] cari jussit hominem in aureo lecto, abacosque complures ornavit... Tum ad mensam eximia forma pueros jussit consistere, eosque, etc., Cic. Tusc. 5, 21, 61:dixerat hoc ille, cum puer nuntiavit venire ad eum Laelium... Tum Scipio e cubiculo est egressus, etc.,
id. Rep. 1, 12, 18; id. Div. 2, 66, 135; id. Clu. 14, 40; id. Cat. 3, 5, 10; id. Ac. 2, 5, 13; id. Div. 1, 35, 77:hostes suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more conclamaverunt ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 26; cf. id. ib. 7, 64; 5, 43 fin.;5, 48: adsurgentem ibi regem cuspide ad terram adfixit. Tum spolia caputque abscisum spiculo gerens... hostes fudit,
Liv. 4, 19, 5; 5, 21, 1; 1, 26, 9; 1, 18, 10; 1, 20, 1; 1, 22, 6; 1, 28, 4; 1, 28, 9; 2, 24, 4;3, 8, 11, etc.: tum Caesar cum exercitu Thessaliam petit,
Vell. 2, 52, 1; Val. Max. 5, 1, 3; Curt. 4, 3, 7; Tac. A. 3, 28; 11, 35; id. H. 4, 84; Ov. M. 2, 122; 4, 80; 7, 121; 10, 481; 14, 386; Flor. 1, 13, 12; Gell. 1, 19, 5; 1, 23, 5.—In partic., foll. by an abl. absol.:(γ).tum, prope jam perculsis aliis tribunis, A. Verginius Caesoni capitis diem dicit,
Liv. 3, 11, 9; 8, 32, 1; 10, 29, 12:tum omni spe perdita, Meherdates dolo ejus vincitur, traditurque victori,
Tac. A. 12, 15; 12, 16:tum, ferro extracto, confestim exanimatus est,
Nep. Epam. 9, 4.—Implying a connection between two events, hence, under these circumstances, accordingly, thereupon:2.at pater omnipotens ira tum percitus acri... Phaethonta... Deturbavit in terram,
Lucr. 5, 399:madefactum iri Graeciam sanguine... tum neque te ipsum non esse commotum, Marcumque Varronem et M. Catonem... vehementer esse perterritos,
Cic. Div. 1, 32, 68; cf. id. ib. 1, 34, 76; Caes. B. G. 4, 25; cf. id. ib. 5, 49; 5, 51;7, 59: quippe quibus nec domi spes prolis, nec cum finitimis conubia essent. Tum ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit,
Liv. 1, 9, 2; 3, 26, 1; 3, 31, 7; 4, 45, 7.—Enumeration of a series of events; the co-ordinate clauses introduced by tum... tum, or primum (primo)... deinde... tum, etc.(α).Succession of time proper:(β).ducem Hannibali unum e concilio datum (a Jove), tum ei ducem illum praecepisse ne respiceret, illum autem respexisse, tum visam beluam vastam, etc.,
Cic. Div. 1, 24, 49; 1, 27, 57; 2, 28, 58 sq.:primo... deinde... tum... tum,
id. Fin. 1, 16, 50; 5, 23, 65; id. Tusc. 5, 2, 5:primum... deinde... tum... postremo,
id. N. D. 2, 1, 3; 3, 3, 6: primum colonos inde Romanos expulit: inde in Latinam viam transgressus, etc., inde Lavinium recepit; tum deinceps Corbionem, Vitelliam;postremum, etc.,
Liv. 2, 39, 4:primi consules sub jugum missi, tum ut quisque gradu proximus erat, tum deinceps singulae legiones,
id. 9, 6, 1:primo... deinde... tum... tum,
id. 21, 22, 8; id. praef. 9; 3, 28, 8: 5, 39, 7;23, 23, 6: deinde... deinde... Tum... post quas, etc.,
Curt. 3, 3, 24: primum... deinde... deinde... tum... postea, Masur. Gabin. ap. Gell. 5, 13, 5; Gai. Inst. 4, 60.—So in partic.: tum (also hic, et;(γ).not deinde or postea), to denote the succession of speakers in dialogue: immo duas dabo, inquit adulescens... Tum senex ille: Si vis, inquit, quattuor sane dato,
Plaut. Stich. 4, 1, 46 dub.:tum Piso... inquit, etc. Tum Quintus... inquit, etc. Hic ego... inquam, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Piso... inquit, etc. Et ille ridens... inquit, etc. Tum Piso exorsus est, etc.,
Cic. Fin. 5, 1, 2 sqq.:tum Atticus... inquit, etc. Tum ille... inquit, etc. Tum Brutus, etc. Tum ille, etc. Tum Atticus, etc. Tum Pomponius... inquit, etc.,
id. Brut. 3, 11 sqq., and through the whole treatise; cf. id. Ac. 1, 2, 4; 1, 3, 9; 1, 4, 13; 1, 12, 43 and 44; 2, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 15 sqq.; id. Rep. 1, 13, 19 sqq.; Liv. 7, 10, 2 sqq.; 23, 12, 8; Tac. Dial. 3; 15; 25; 42; Gell. 3, 1, 11 sqq.; 18, 1, 9 sqq.; Ov. M. 14, 594.—Transf., of sequence or succession of thought, passing into mere co-ordination (v. C. 2. b, g), then... again... furthermore:C.qui mi in cursu obstiterit, faxo vitae is obstiterit suae. Prius edico ne quis, etc. Tum pistores scrofipasci qui, etc. Tum piscatores.... Tum lanii autem qui, etc.,
Plaut. Capt. 4, 2, 28; 4, 2, 34; 4, 2, 39: (res familiaris) primum bene parta sit, tum quam plurimis se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, diligentia, etc., Cic. Off. 1, 26, 92; id. Ac. 2, 47, 146; id. Tusc. 1, 28, 68 sq.; 5, 40, 117; id. Ac. 2, 10, 30; id. de Or. 1, 42, 190; id. Cat. 4, 3, 5; id. Agr. 1, 2, 5; id. Clu. 2, 6; Liv. 3, 26, 11.—Hence, as co-ordinating conjunction, introducing an additional assertion, or thought.1.Alone, = praeterea, and then, besides, also, moreover, on the other hand (freq. in ante-class. style and in Cic.;2.rare in Livy and post-Aug. prose): argenti aurique advexit multum, lanam purpuramque multam... tum Babylonica peristromata, etc.,
Plaut. Stich. 2, 3, 54; id. Rud. 2, 4, 10; id. Bacch. 4, 3, 71; 4, 8, 17; id. Ps. 3, 2, 78; id. Aul. 1, 2, 6; 1, 3, 16; id. Men. 5, 5, 41; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 1, 3, 15; 4, 2, 3; Ter. And. 1, 5, 27; 1, 2, 21; 2, 3, 7; id. Eun. prol. 4; 5, 6, 15; id. Heaut. 2, 1, 16; Lucr. 4, 680; cf. id. 1, 494; 4, 1152:magnum ingenium L. Luculli, magnumque optimarum artium studium, tum omnis ab eo percepta doctrina... caruit omnino rebus urbanis,
Cic. Ac. 2, 1, 1; 2, 14, 43; id. Div. 1, 24, 50; 1, 42, 94; id. de Or. 1, 46, 201; id. Off. 1, 6, 19; id. Fin. 1, 6, 21; 2, 16, 53; id. Leg. 1, 5, 17; 1, 9, 26; id. Rab. Post. 14, 40; id. Phil. 13, 12, 26:altera ex parte Bellovaci instabant, alteram Camulogenus tenebat: tum legiones a praesidio interclusas maximum flumen distinebat,
Caes. B. G. 7, 59; id. B. C. 3, 49: naves convenerunt duae Punicae quinqueremes;duae ab Heraclea triremes... tum quinque Rhodiae quadriremes,
Liv. 42, 56, 6; 1, 40, 4; Sen. Vit. Beat. 3, 4; Just. 5, 10, 3.—Sometimes connecting two terms of the same clause, with the force of cum... tum (v. infra, 3. d.):quot me censes homines jam deverberasse, hospites tum civis?
Ter. Phorm. 2, 2, 14:faciendum est igitur nobis ut... veteranorum, tum legionis Martiae quartaeque consensus... confirmetur,
Cic. Phil. 3, 3, 7; Liv. 28, 43, 1 (in co-ordination often with etiam, autem, and sometimes with praeterea and porro; v. III. infra).—Tum as correlative of a preceding tum.(α).With an added assertion or thought: ita est haec hominum natio: voluptarii atque potatores, Tum sycophantae... plurimi In urbe habitant;(β).tum meretrices mulieres Nusquam perhibentur blandiores gentium,
Plaut. Men. 2, 1, 35; id. Ep. 2, 2, 28; id. Mil. 3, 1, 100; 3, 1, 102.—Tum... tum = nunc... nunc (modo... modo), sometimes... sometimes, now... now, at one time... at another (freq. in Cic., not in Caes., rare in Liv., and very rare in postAug. writers):(γ).tum huc, tum illuc inretitos impedit piscis,
Plaut. Truc. 1, 1, 17:tum hoc mihi probabilius, tum illud videtur,
Cic. Ac. 2, 43, 134:mihi... tum hoc tum illud probabilius videtur,
id. Off. 3, 7, 33; so id. Am. 4, 13; id. Sen. 13, 45; id. Top. 7, 31; id. N. D. 2, 19, 49:(alvus) tum restringitur, tum relaxatur,
id. ib. 2, 54, 136; id. Rep. 3, 13 (14), 23; id. Leg. 2, 7, 16; id. Or. 63, 212; id. Sen. 3, 7; id. Inv. 1, 37, 66:dictator tum appellare tum adhortari milites,
Liv. 8, 39, 4; Suet. Ner. 1; Gell. 1, 11, 15.—Tum may be repeated several times:plerique propter voluptatem tum in morbos graves, tum in damna, tum in dedecora incurrunt,
Cic. Fin. 1, 14, 47; 3, 7, 26;so three times,
id. N. D. 1, 12, 29; 1, 14, 37; 1, 15, 39; id. Inv. 1, 52, 98; id. Or. 3, 45, 177; id. Off. 1, 7, 22; id. Leg. 2, 17, 43; id. Top. 25, 96;four times,
id. N. D. 1, 43, 120; 2, 20, 52; 2, 39, 101; id. Verr. 2, 4, 34, § 75;five times,
id. N. D. 2, 5, 14; id. Inv. 1, 13, 17; 1, 41, 76; id. Verr. 2, 5, 36, § 94;six times,
id. ib. 1, 53, 120;seven times,
Quint. 9, 4, 133;nine times,
Cic. N. D. 2, 50, 51.—And in chronological order (to be distinguished from the instances B. 2. a and g):Atheniensium (rem publicam constituerunt) tum Theseus, tum Draco, tum Solo, tum Clisthenes, tum multi alii,
at different times, successively, Cic. Rep. 2, 1, 2.—Preceded or followed by other co-ordinate words (alias, modo, aliquando, aut... aut, nunc... nunc):(δ).ex quo intellegitur qualis ille sit quem tum moderatum, alias modestum, tum temperantem, alias constantem continentemque dicimus,
Cic. Tusc. 4, 16, 36:tum... tum... aliquando,
id. Div. 2, 2, 6:tum... tum... aut... aut,
id. Or. 61, 204:modo... tum autem,
id. N. D. 2, 40, 142:nunc... nunc... tum... tum,
Flor. 1, 17, 5.—Tum... tum = et... et, both... and, not only... but also, partly... partly, without regard to time, the second term being frequently strengthened by etiam (mostly post-Aug.):3.Milo Compsam oppugnans, ictusque lapide tum Clodio, tum patriae, quam armis petebat, poenas dedit,
Vell. 2, 68, 3:Muciam et Fulviam, tum a patre, tum a viro utramque inclitam,
Val. Max. 9, 1, 8:Caesar Pompejo tum proprias, tum etiam filiae lacrimas reddidit,
id. 5, 1, 10; Quint. 7, 3, 18; Sen. Q. N. 4, 2, 28; id. Clem. 1, 19, 2; Front. Aquaed. 1; Tac. A. 12, 33; Suet. Tit. 3; Nep. praef. 8;and with etiam,
Val. Max. 2, 2, 8; 5, 9, 1; 7, 6 prooem.; Nep. Them. 2, 3.—As correlative with a preceding cum, introducing particular after a universal or a stronger or more important assertion after a weaker or less important.a.Connecting complete sentences with different predicates, cum... tum = as... so, while... (tum being not translated; ante-class. cum always with indic.; class. with subj. or indic.):b.quom antehac te amavi, et mihi amicam esse crevi... tum id mihi hodie aperuisti,
Plaut. Cist. 1, 1, 2; id. Truc. 4, 1, 6:quom id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia Bona dicere,
Ter. And. 1, 1, 69; id. Phorm. 1, 4, 10:quae cum res tota ficta sit pueriliter, tum ne efficit quidem quod vult,
Cic. Fin. 1, 6, 19; id. Tusc. 5, 39, 13; id. Fam. 13, 16, 1; and so with subj., id. N. D. 1, 1, 1; id. Off. 3, 2, 5; id. Lael. 7, 23; id. Brut. 39, 145; 11, 250:cum omnium rerum simulatio est vitiosa, tum amicitiae repugnat maxime,
id. Lael. 25, 91; id. Div. 2, 27, 58; and so with indic., id. Planc. 33, 80; id. Tull. 4, 8; id. Div. in Caecil. 20, 65; id. Sest. 1, 2; id. Fam. 16, 4, 4:haec cum merito ejus fieri intellegebat, tum magni interesse arbitrabatur, etc.,
Caes. B. G. 5, 4; 3, 16; id. B. C. 1, 58; Liv. 3, 34, 1; 4, 53, 4.—Clauses with the same predicate, which is placed after the first clause (always with indic.):c.nam mihi, cum multa eximie divineque videntur Athenae tuae peperisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus, etc.,
Cic. Leg. 2, 14, 36; id. Tusc. 4, 18, 42; id. Phil. 2, 5, 12; Liv. 4, 46, 10; 6, 38, 10.—Clauses with a common predicate placed before both co-ordinate terms, cum... tum = not only, but also; as... so especially:d.visa est Arcesilae cum vera sententia, tum honesta et digna sapiente,
Cic. Ac. 2, 24, 77; id. Fin. 1, 16, 51; 2, 35, 119; 3, 1, 3:movit patres conscriptos cum causa tum auctor,
Liv. 9, 10, 1; 4, 57, 2; Suet. Ner. 46 init. —With a common predicate after both co-ordinate terms:e.quom virum tum uxorem, di vos perdant,
Plaut. Men. 4, 2, 103:luxuria cum omni aetati turpis tum senectuti foedissima est,
Cic. Off. 1, 34, 123; id. Clu. 59, 161; id. Verr. 2, 1, 34, § 86; id. N. D. 1, 21, 57; id. Deiot. 9, 26; id. Clu. 16, 46:concitatos animos flecti quam frangi putabat cum tutius tum facilius esse,
Liv. 2, 23, 15; 6, 9, 8; 1, 57, 1; 10, 26, 13; Tac. Dial. 5.—With tum several times repeated:quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum aequitati magistratuum, tum judiciis vestris commendatum putavit,
Cic. Verr. 2, 1, 58, § 151; cf. esp. id. Planc. 40, 95. —Tum, in this construction, is freq. strengthened,(α).By vero:(β).cum haec sunt videnda, tum vero illud est hominis magni, etc.,
in particular, Cic. Clu. 58, 159; id. Mur. 27, 55; id. Phil. 3, 5, 12; 7, 3, 9; cf. id. Or. 1, 23, 106; 3, 16, 60; Liv. 34, 39, 9; Quint. 12, 1, 25.—By maxime, above all, most of all, especially, chiefly:(γ).cum omnibus in rebus temeritas in adsentando turpis est, tum in eo loco maxime in quo ju dicandum est quantum, etc.,
Cic. Div. 1, 4, 7; id. Tusc. 4, 1, 1; 5, 12, 36; id. Rosc. Am. 25, 69:cum infamia atque indignitas rei impediebat, tum maxime quod, etc.,
Caes. B. G. 7, 56; Sall. J. 43, 5; Liv. 1, 8, 2; Suet. Claud. 30; Quint. 6, 1, 29.—By praecipue, especially, chiefly, above all:(δ).cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae,
Cic. Verr. 2, 2, 1, § 2; id. Fam. 13, 11, 3:fortuna quae plurimum potest cum in reliquis rebus, tum praecipue in bello,
Caes. B. C. 3, 68; Liv. 22, 43, 11; 1, 40, 3; Quint. 1, 1, 29; 1, 10, 13; 5, 10, 106; Plin. Ep. 4, 3, 2.—By inprimis, chiefly, principally:(ε).cum multa non probo, tum illud inprimis quod, etc.,
Cic. Fin. 1, 6, 18; id. Fam. 12, 22, 3.—By cumprimis, chiefly, principally: quapropter bene cum superis de rebus habenda Nobis est ratio... tum cumprimis Unde anima atque animi constet [p. 1910] natura videndum, Lucr. 1, 131.—(ζ).By certe, especially, at least, assuredly:(η).at cum de plurimis eadem dicit, tum certe de maximis,
Cic. Fin. 4, 5, 13; id. Fam. 7, 4; cf. Quint. 2, 1, 10.—By nimirum, assuredly, undoubtedly:(θ).cum plurimas... commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus quod, etc.,
Cic. Am. 7, 23. —By etiam, besides, as well:(ι).cum omnes omnibus ex terris homines improbos audacesque collegerat, tum etiam multos fortes viros et bonos... tenebat,
Cic. Cael. 6, 14; id. Ac. 2, 10, 31; id. Tusc. 1, 1, 2:quos tu cum memoriter, tum etiam erga nos amice et benevole collegisti,
id. Fin. 1, 10, 34; id. Verr. 2, 3, 23, § 56:cum sua virtute, tum etiam alienis vitiis,
id. Leg. 23, 67; id. Fin. 2, 12, 38; id. N. D. 2, 37, 95; id. de Or. 3, 60, 225; Liv. 1, 21, 2; 7, 23, 6; 7, 32, 10; Val. Max. 7, 2, 3; 3, 2, 10; 9, 6, 3; Quint. 9, 1, 20; 9, 4, 143.—By quoque, also, besides, as well:(κ).cum potestas major, tum vir quoque potestati par hostes trans Anienem submovere,
Liv. 4, 17, 11; 1, 22, 2; cf. Quint. 12, 10, 72.—By et, also, besides, too:(λ).cujus mortem cum luctus civitatis, tum et dictaturae undecim insignem fecere,
Just. 19, 1, 7.—By praeterea, moreover, besides:II.dicimus C. Verrem cum multa libidinose fecerit, tum praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia abstulisse,
Cic. Verr. 1, 18, 56.Tum as correlative of dependent clauses (freq. in ante - class. writings and Cic., rare in post-Aug. writings).A. 1.Referring to definite past time.a.Tum as antecedent of cum:b.jam tum cum primum jussit me ad se arcessier, Roget quis, Quid tibi cum illa?
Ter. Eun. 3, 3, 4; id. Heaut. 2, 3, 21:qui (Hercules) tum dolore frangebatur cum immortalitatem ipsa morte quaerebat,
Cic. Tusc. 2, 8, 20:bene apud majores nostros senatus tum cum florebat imperium decrevit ut, etc.,
id. Div. 1, 41, 91; id. Phil. 2, 44, 114; id. Div. 1, 17, 30; id. Verr. 2, 2, 66, § 160; id. Clu. 33, 89; id. Verr. 1, 2, 5; id. Brut. 2, 7; 23, 89; id. Off. 3, 27, 100; id. Agr. 2, 24, 64; id. Phil. 2, 39, 100; 3, 4, 11:tum mittendos legatos fuisse cum Perseus Graecas urbes obsideret,
Liv. 45, 3, 7:tum cum Vipereos sparsi... dentes,
Ov. M. 4, 572; id. H. 3, 23; Val. Max. 6, 1, 12.—After pluperf.:nam tum cum in Asia res magnas permulti amiserant scimus Romae solutione impedita fidem concidisse,
Cic. Imp. Pomp. 7, 19; Val. Max. 3, 6, 1; 2, 8, 15 fin. —Tum inserted in the temporal clause:cum Davo egomet vidi jurgantem ancillam... quom ibi me adesse neuter tum praesenserat,
Ter. And. 5, 1, 20.—Tum, introducing the apodosis of the temporal clause (generally not transl. in Engl.).(α).Of coincident events, cum... tum = while: quom genui tum morituros scivi, Enn. ap. Cic. Div. 1, 58, 132 (Trag. Rel. v. 361 Vahl.); Ter. Phorm. 3, 2, 18:(β).cum minime videbamur, tum maxime philosophabamur,
Cic. N. D. 1, 3, 6; id. Agr. 2, 11, 26; id. Cael. 26, 63; id. Phil. 3, 5, 13:cum pavida mulier nullam opem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, etc.,
Liv. 1, 58, 3; 5, 11, 4. —Tum = deinde, usu. after a pluperf.:2.id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum Nolam Samnitium castra cepit,
Cic. Div. 1, 33, 72; id. Brut. 92, 319; id. Ac. 2, 3, 9; 2, 3, 15; id. Fin. 1, 8, 26; id. Tusc. 4, 20, 45; id. Div. 1, 25, 53; 2, 2, 7; id. Rep. 2, 25, 47; Liv. 21, 11, 8; cf. id. 1, 26, 7; 23, 22, 4.—Inserted in the apodosis:cum jam humanae opes egestae a Veis essent, amoliri tum deum dona,
Liv. 5, 22, 3.—Referring to definite present time:3.quem esse negas, eundem esse dicis. Cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit, dicis esse,
Cic. Tusc. 1, 6, 12.—Referring to indefinite time.a.As antecedent of the clause, = at the time when, at a time when, whenever: hominum inmortalis est infamia;b.etiam tum vivit quom esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28; id. As. 1, 3, 55; id. Merc. 3, 2, 7; Cato, R. R. 31:nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit Cum pariter mens et corpus sopita quiescunt,
Lucr. 3, 919; 4, 444; 4, 455;4, 1166: omnis praedictio mali tum probatur cum ad praedictionem cautio adjungitur,
Cic. Div. 2, 25, 54; id. Fin. 2, 32, 104; id. N. D. 2, 3, 9: tum cum sine pondere suci Mobilibus ventis arida facta volant, Ov. H. 5, 109; Cic. Ac. 1, 12, 44; 2, 27, 88; id. Fin. 4, 8, 20; id. Tusc. 3, 9, 20; 5, 26, 73; id. N. D. 1, 4, 9; id. Off. 1, 27, 93.—Tum maxime... cum plurimum = eo magis quo magis:eam (partem animi) tum maxime vigere cum plurimum absit a corpore,
Cic. Div. 1, 32, 70; so, cum maxime... tum maxime; v. b. a foll.—Tum introducing the apodosis.(α).As coincident:(β).quom amamus, tum perimus,
Plaut. Truc. 1, 2, 94:ulmus, cum folia cadunt, tum iterum tempestiva est,
Cato, R. R. 17; so id. ib. 155 (156):cum ea quae quasi involuta fuerunt, aperti sunt, tum inventa dicuntur,
Cic. Ac. 2, 8, 26; id. Fin. 5, 10, 29; 1, 17, 57; id. N. D. 2, 52, 129; 1, 19, 49; id. Imp. Pomp. 6, 15.—Cum maxime... tum maxime = quo magis eo magis:nam quom pugnabant maxume, ego tum fugiebam maxume,
Plaut. Am. 1, 1, 45:quamobrem omnes, cum secundae res sunt maxume, tum maxume Meditari secum oportet, etc.,
Cic. Tusc. 3, 14, 30 poet. —As subsequent:4.ad legionem quom itum, adminiculum eis danunt tum jam aliquem cognatum suum,
Plaut. Most. 1, 2, 47:eo cum accessit ratio argumentique conclusio... tum et perceptio eorum omnium apparet,
Cic. Ac. 2, 10, 30; 2, 41, 128; id. Fin. 5, 9, 24; 1, 20, 69; 5, 15, 41; id. Tusc. 1, 4, 8; 1, 24, 58; 3, 2, 3; id. N. D. 2, 48, 123; id. Div. 2, 19, 44.—Referring to future time.(α).Tum as antecedent of cum:(β).quom mi haec dicentur dicta, tum tu, furcifer, quasi mus in medio pariete vorsabere,
Plaut. Cas. 1, 51; id. Bacch. 3, 4, 20:non committam ut tum haec res judicetur cum haec frequentia Roma discesserit,
Cic. Verr. 1, 18, 54; id. Agr. 2, 17, 44; 2, 25, 67; id. Fin. 4, 22, 62; id. Tusc. 1, 20, 46; Liv. 23, 13, 4; 41, 10, 7; Ov. M. 2, 651; id. H. 15, 293; Nep. Them. 6, 5.—Tum introducing the apodosis:B.quom videbis, tum scies,
Plaut. Bacch. 1, 2, 37; 4, 6, 30:de quo cum perpauca dixero, tum ad jus civile veniam,
Cic. Leg. 1, 12, 34; id. Clu. 2, 6; 4, 9; Liv. 3, 56, 10.—With temporal clause, introduced by ubi.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.vitem novellam resecare tum erit tempus ubi valebit,
Cato, R. R. 33:tum tu igitur demum id adulescenti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium?
Plaut. Trin. 3, 3, 52.—Tum introducing the apodosis.(α).Referring to definite past time (tum always = deinde):(β).ubi eorum dolorem majorem quam ceterorum cognovi, tum meum animum in illos, tum mei consilii causam proposui, tum eos hortatus sum, etc.,
Cic. Verr. 2, 4, 63, § 140; Sall. J. 94, 3:ubi illuxit, et Romanis Punica et Gallica arma cognita, tum dubitationem exemere,
Liv. 25, 10, 5; 1, 9, 10; 4, 57, 3; 9, 43, 16; 21, 25, 12; 23, 11, 4.—Referring to indefinite time:(γ).post ubi tempust promissa jam perfici, Tum coacti necessario se aperiunt,
Ter. And. 4, 1, 8: Cato, R. R. 3 init.; 17:ubi jam morbi se flexit causa... Tum quasi vaccillans primum consurgit,
Lucr. 3, 503; 6, 129; 6, 526.—Referring to future time:C.otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo,
Plaut. Rud. 2, 4, 13; id. Stich. 4, 2, 14:ubi tu voles, Ubi tempus erit, sat habet si tum recipitur,
Ter. Eun. 3, 2, 32; Plaut. Truc. 4, 4, 18; id. Bacch. 4, 3, 72; id. Pers. 4, 7, 19; id. Cas. 3, 2, 27:ut ubi id interrogando argumentis firmavero, tum testes ad crimen accommodem,
Cic. Verr. 1, 18, 55:ubi haerere jam aciem videris, tum terrorem equestrem infer,
Liv. 6, 12, 10; 22, 55, 8.—With a temporal clause introduced by postquam.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.Flaminius qui ne quieto quidem hoste ipse quieturus erat, tum vero postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri vidit, suum id dedecus ratus, etc.,
Liv. 22, 3, 7; Val. Max. 3, 8, 1 (v. infra, III. A. 2. a. b).—Tum introducing the apodosis (always = deinde).(α).Referring to definite past time:(β).posteaquam e portu piratae exierunt, tum coeperunt quaerere homines, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 38, § 100; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40 (al. tunc):postquam satis virium collectum videbat, tum ex suis unum sciscitatum Romam ad patrem misit,
Liv. 1, 54, 5; 3, 66, 5; 6, 13, 4; 22, 48, 4; 25, 10, 6; Gell. 5, 3, 6.—Referring to indefinite time: postquam vero commoditas quaedam... dicendi copiam consecuta est, tum ingenio freta malitia pervertere urbes adsuevit, Cic. Inv. 1, 2, 3.—D.With a temporal clause introduced by ut.1.Tum as antecedent of the clause (very rare):2.tum vero ingentem gemitum dat Ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici... conspexit,
Verg. A. 1, 485; cf. id. ib. 12, 218.—Tum introducing the apodosis.(α).Of definite past time:(β).nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi, puto, prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46:sed ut intellectum est quantam vim haberet accurata... oratio, tum etiam magistri dicendi multi subito exstiterunt,
Cic. Brut. 8, 30; id. Phil. 9, 4, 9; Liv. 24, 44, 10; id. 21, 54, 9; 23, 34, 6.—Referring to future time:E.neque ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. de Or. 2, 34, 146:traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum, si eam Romanus rite emisisset, victoriam de Vejentibus dari (= si quando),
Liv. 5, 15, 11 Weissenb. ad loc.—With a temporal clause introduced by quando.1.Tum as antecedent of the clause.(α).Of definite past time:(β).auctoritatem senatus exstare sentio, tum, quando Alexandro mortuo, legatos Tyrum misimus,
Cic. Agr. 2, 16, 41.—Of future time:2.at scire tum memento quando id quod voles habebis,
Plaut. Capt. 2, 1, 41; id. Mil. 3, 1, 213; id. Most. 3, 1, 136; id. Men. 5, 7, 57:utinam tum essem natus quando Romani dona accipere coepissent,
Cic. Off. 2, 21, 75.—Tum introducing the apodosis.(α).Of indefinite time (quando = whenever):(β).quando esurio tum crepant (intestina),
Plaut. Men. 5, 5, 27; id. Truc. 1, 1, 15; id. Ps. 4, 7, 85:quando mulier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat reciperare dicebatur,
Gell. 17, 6, 6; 7 (6), 14, 4.—Of future time:F.at tu, quando habebis, tum dato,
Plaut. Men. 3, 3, 23:quando ab eadem parte sol eodemque tempore iterum defecerit, tum signis omnibus ad principium revocatis, expletum annum habeto,
Cic. Rep. 6, 22, 24:quando mihi usus venerit, tum quaeram ex te atque discam,
Gell. 6 (7), 17, 4.—In the apodosis after simul ac:G.an simul ac nubes successere, ipse in eas tum Descendit (Juppiter), prope ut hinc teli determinet ictus?
Lucr. 6, 402.—With a temporal clause introduced by dum.1.Tum as antecedent:2.sanctius visum est nomen Augusti, ut scilicet jam tum dum colit terras, ipso numine ac titulo consecretur,
Flor. 2, 33, 66 (4, 12, 66).—Tum introducing the apodosis:H.dum habeat, tum amet,
Plaut. Truc. 2, 1, 23:dum se glomerant... tum pondere turris Procubuit,
Verg. A. 9, 540.—As antecedent of quamdiu:K.qui cum tibi amicus non modo tum fuerit quamdiu tecum in provincia fuerit, verum etiam nunc sit cum, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 24, § 58.—Denoting a logical consequence after quando and cum:L.quando ergo erga te benignus fui... tum te mihi benigne itidem addecet... referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 35:cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum... substituere coepit cives Romanos,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72.—After relative clauses denoting time: qua tempestate Paris Helenam innuptis junxit nuptiis, Ego tum gravida expletis jam fere ad pariendum mensibus, Poet. ap. Cic. de Or. 3, 58, 219 (Trag. Rel. p. 246 Rib.).—M.With conditional clauses.1. (α).Tum as antecedent of clause:(β).tum pol ego interii, homo si ille abiit,
Plaut. Ps. 4, 1, 6; id. Men. 2, 2, 71; Ter. Heaut. 4, 3, 40:si tenuis causa est, tum etiam argumentandi tenue filum,
Cic. Or. 36, 124; id. Rep. 1, 40, 62; 2, 9, 15; id. Fin. 1, 19, 63; id. N. D. 1, 6, 13; id. Verr. 2, 3, 47, § 112:tum vero ego nequiquam Capitolium servaverim si civem in servitutem duci videam,
Liv. 6, 14, 4; 3, 9, 11; 6, 14, 4; 7, 34, 14; Cato ap. Plin. 29, 1, 7, § 14; Gell. 2, 12, 1 sq.; 4, 13, 1; 14, 2, 21.—Tum introducing the apodosis:2.si triduum hoc hic erimus, tum arbores in te cadent,
Plaut. Men. 2, 3, 30; id. Rud. 5, 2, 59; 3, 4, 49; id. As. 1, 3, 89; id. Rud. 1, 3, 13; id. Ps. 4, 1, 1; 4, 1, 48 (39); Ter. Eun. 2, 3, 64; 3, 1, 17; id. Phorm. 1, 3, 19; Cato, R. R. 26; cf. id. ib. 27:quod si, ut spero, cepero, tum vero litteras publice mittam,
Cic. Fam. 2, 10, 3; id. Div. 1, 44, 100; cf. id. Ac. 2, 10, 32; id. Fin. 2, 4, 79; id. N. D. 3, 36, 87; id. Rep. 1, 43, 66: id. [p. 1911] Rosc. Am. 49, 142:si dimicandum erit, tum tu in novissimos te recipito,
Liv. 7, 40, 13; 8, 10, 12; Hor. S. 1, 2, 97; Ov. M. 7, 32.—Esp., denoting the consequences of perjury in ancient formulas of oaths: si ego injuste illos homines dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse,
Liv. 1, 32, 7; 1, 24, 8; 22, 53, 11; hence, quid si falles? Me. Tum Mercurius Sosiae iratus siet, Plaut. Am. 1, 1, 239; 3, 2, 52; id. Aul. 4, 10, 50; cf. also Liv. 3, 64, 10.—With a condition contrary to fact.(α).Tum, antecedent of clause:(β).tum esset ostentum, si anguem vectis circumplicavisset,
Cic. Div. 2, 28, 62; id. Verr. 2, 2, 68, § 164:tum id audirem si tibi soli viveres,
id. Marcell. 8, 25; id. Fin. 4, 13, 33; id. Div. 2, 35, 73.—Tum introducing the apodosis:N.si quidem me amaret, tum istuc prodesset,
Ter. Eun. 3, 1, 56:quodsi omnia nobis quae ad victum pertinent. suppeditarentur, tum optimo quisque ingenio, totum se in cognitione et scientia collocaret,
Cic. Off. 1, 44, 158. —After an abl. absol.1. (α).Referring to definite past time:(β).ut morte ejus nuntiata tum denique bellum confectum arbitraretur,
Cic. Mur. 16, 34:sed confecto proelio tum vero cerneres quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae,
Sall. C. 61, 1:ita rebus divinis peractis tum de bello deque republica dictator rettulit,
Liv. 22, 11, 1; 2, 29, 1; 2, 29, 3; 3, 56, 1; 5, 50, 8; Plin. 11, 20, 22, § 68.—Referring to indefinite time:(γ).hisce omnibus rebus consideratis, tum denique id quod primum est dicendum, postremum soleo cogitare, quo utar exordio,
Cic. Or. 2, 77, 315.—Referring to future time (the abl. absol. = a fut. perf.):2.ita prope XL. diebus interpositis tum denique se responsuros esse arbitrantur,
Cic. Verr. 1, 10, 31; 1, 18, 54; id. Fin. 4, 13, 32; id. Scaur. Fragm. 10, 22.—With pres. participles (post-class.):III.tacentibus cunctis, tum ipse (dixit), etc.,
Just. 12, 15, 6.Particular connections.A.With other particles of time.1.Jam tum, already at that time, i. e. earlier than might be anticipated:2.jam tum erat suspitio Dolo malo haec fieri,
Ter. Eun. 3, 3, 8; cf. id. ib. 4, 4, 58; id. Phorm. 5, 8, 34:quippe etenim jam tum divom mortalia saecla Egregias animo facies vigilante videbant,
Lucr. 5, 1169; 5, 1037:ut mihi jam tum divinasse ille (Romulus) videatur hanc urbem sedem aliquando summo esse imperio praebituram,
Cic. Rep. 2, 5, 10; 2, 7, 12; id. Div. 2, 57, 118; id. Tusc. 4, 2, 4:jam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisse ludicrum ferunt,
Liv. 1, 5, 1; 1, 7, 16; 1, 41, 7; 10, 21, 14;24, 49, 1: ut jam tum qualis futurus esset ostenderet,
Suet. Dom. 1; Curt. 4, 6, 29.—Tum demum and tum denique, then only, then at length, then at last, not till then, i. e. later than might be expected, implying delayed action.a.Tum demum.(α).In gen.:(β).adversisque in rebus noscere qui sit. Nam verae voces tum demum pectore ab imo Eiciuntur,
Lucr. 3, 58:tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod antea tacuerat proponit,
Caes. B. G. 1, 17; 5, 33; Sall. J. 46, 1:nec ante in campum degressi sunt quam, etc. Tum demum castra Etruscorum pro moenibus Fidenarum posita,
Liv. 4, 17, 12; 45, 12, 6; 2, 20, 11; 5, 39, 2; 23, 19, 15 et saep.; Val. Max. 1, 6, 10; 1, 7, 4; Curt. 3, 12, 12; Tac. A. 3, 18; 3, 47.—In partic., referring to clauses introduced by cum, ubi, si, or abl. absol. (v. II. A. B. L. M.), denoting absolute restriction to the terms of the clause:(γ).imo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices,
Plaut. Poen. 1, 1, 60:tum demum mihi procax Academia videbitur si aut consenserint omnes, aut, etc.,
Cic. N. D. 1, 6, 13:cum is Casilini eo die mansurum dixisset, tum demum cognitus est error,
Liv. 22, 13, 8; Vell. 2, 115, 4; Val. Max. 3, 8, 1 fin.; 7, 2, 4; Curt. 3, 11, 6; Plin. Ep. 8, 20, 7.—Sometimes = nunc demum (anteclass.): victus es, Chaline. St. Tum nos demum vivere. Olympio. Gaudeo, Plaut. Cas. 2, 6, 65.—b.Tum denique.(α).In gen.:(β).tum denique tauros in gregem redigo,
Varr. R. R. 2, 5:injecta glaeba tumulus is (locus) ubi humatus est vocatur, ac tum denique multa religiosa jura complectitur,
Cic. Leg. 2, 22, 57; id. Fin. 3, 22, 76; id. Tusc. 3, 26, 61: nequiquam temptati ut tum denique desisterent impediendo bello, Liv. 4, 55, 5; Ov. M. 4, 519; 7, 857; 10, 664.—Referring to clauses with cum, etc. (v. II. A. B. L. M.):3.tum denique homines nostra intellegimus bona quom quae in potestate habuimus ea amisimus,
Plaut. Capt. 1, 2, 33:quo cum venerimus, tum denique vivemus,
Cic. Tusc. 1, 31, 75; 3, 31, 75; id. Leg. 2, 4, 10; id. Rep. 1, 6, 11; so,tum denique si,
id. Fam. 14, 2, 3; id. Q. Fr. 1, 1, 10, § 29; id. Verr. 2, 2, 1, § 1:indicandum primum fuisse, dein petendum praesidium, postremo ni impetraretur, tum denique querendum,
Liv. 23, 43, 2; Cato ap. Plin. 17, 18, 29, § 126 (for tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9, v. II. D. 2. a).—Tum primum (rarely primo), then for the first time:4. a.tum genus humanum primum mollescere coepit,
Lucr. 5, 1014:ludorum gratia quos tum primum anniversarios in circo facere constituisset,
Cic. Rep. 2, 7, 12; id. Sen. 21, 78; Caes. B. G. 7, 11:ponte sublicio tum primum in Tiberi facto,
Liv. 1, 33, 6; 2, 41, 3; 39, 22, 2; 2, 20, 6; 39, 49, 4; Vell. 2, 37, 5; Tac. A. 2, 27; id. H. 4, 57; Curt. 3, 12, 26. —Deinde tum (very rare):b.primum ea quae sumus acturi cogitare debemus, deinde tum dicere ac facere,
Varr. L. L. 6, 6, 62.—Tum deinde.(α).= tum demum or tum denique, then at length, not till then, then only:(β).nonne optime patronus occurrat prius conviciis luxuriae, etc., tum deinde narret de bonis Pallae? etc.,
Quint. 4, 2, 27; 12, 10, 11:emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram: tum deinde lassam senectutem in otium referam,
Sen. Ep. 101, 4; Plin. 16, 44, 95, § 251.—So corresp. with cum:quas cum solus pertulisset, tum deinde comitia collegae subrogando habuit,
Liv. 2, 8, 3 (Weissenb. demum, by conj.); Col. R. R. 1, 6, 13. —= an emphatic deinde: nam praetermisit quod in prima parte sumere debuit;c.tum deinde eodem ipso quod omiserat quasi proposito ad confirmandum aliud utitur,
Gell. 2, 8, 3; 13, 24 (23), 1; Just. 2, 1, 19.—With hic:d.hic tum repente Pacilius quidam accedit, ait, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94:hic ego tum ad respondendum surrexi,
id. Clu. 18, 51; 27, 73:hic tum injectus est hominibus scrupulus,
id. ib. 28, 76; id. Sest. 11, 25.—Tum postea:5.tum postea complorantibus nostris, dies quidem tandem inluxit,
Gell. 19, 1, 3; so id. 14, 3, 10 (for quid tum postea, v. D. 1.).—With interim:B.unum, alterum, tertium annum Sassia quiescebat... Tum interim, Q. Hortensio, Q. Metello coss.... despondet ei filiam suam,
Cic. Clu. 64, 179.—With particles of emphasis.1.Tum vero (sometimes tum enimvero or enimvero tum), then indeed, at that crisis, then if not before, etc., or merely = emphatic then, denoting either coincidence or sequence of action.(α).In gen.:(β).discedit a Melino Cluentia. Tum vero illa egregia mater palam exsultare... coepit,
Cic. Clu. 5, 14; 22, 61; id. Agr. 1, 1, 3; id. Verr. 2, 5, 41, § 107:semper equidem magno cum metu incipio dicere... tum vero ita sum perturbatus ut, etc.,
id. Clu. 18, 51:tum vero dubitandum non existimavit quin ad eos proficisceretur,
Caes. B. G. 2, 8; 5, 37; id. B. C. 1, 82; 2, 42:Aruns Tarquinius et Tullia minor... junguntur nuptiis. Tum vero in dies infestior Tulli senectus... coepit esse,
Liv. 1, 47, 1; 2, 22, 6; 4, 49, 13; 10, 19, 12; 21, 45, 9; 21, 58, 5; Ov. M. 2, 227; 7, 685; Curt. 4, 13, 1; 3, 11, 5; Tac. Agr. 37.—And in enumerations:deinde... post autem... tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt,
Cic. Agr. 1, 2, 5.—As correlative of temporal or conditional clauses, and after abl. absol.:2.quod ubi Romam est nuntiatum, senatui metum injecit ne tum vero sustineri nec in urbe seditio, nec in castris posset,
Liv. 5, 7, 4; Sall. J. 94, 3:tum vero... si,
Cic. Fin. 1, 19, 63; Liv. 6, 14, 4 (v. II. M. 1. a, b).—With cum, Liv. 32, 12, 1:quae postquam frustra temptata rogumque parari... vidit, Tum vero gemitus... Edidit,
Ov. M. 2, 621; Sall. J. 106, 6; 84, 1; id. Cat. 51, 40; v. C. 1. b. (so, tum vero denique after ut, Cic. Phil. 9, 4, 9; v. II. D. 2. and M. 1.).—Tum quidem, at that time, thereupon, then at least (usu. opposed to a later time): dixit sibi in somnis visum esse, etc. Et tum quidem incolumis exercitum liberavit; post triennium autem devovit se, etc., Cic. Div. 1, 24, 51; so,3.actum quidem,
id. Fl. 25, 59; id. Lael. 11, 39:et tum quidem ab Dio Perseus in interiora regni recepit se... post dies paucos, etc.,
Liv. 42, 39, 1; 1, 57, 10; 3, 2, 10;7, 17, 3.—Often in resuming the narrative after a digression: ac tum quidem regem... filium appellat,
Curt. 4, 7, 25.—Merely emphatic:Duillio Cornelioque coss. etiam mari congredi ausus est. Tum quidem ipsa velocitas classis comparatae victoriae auspicium fuit,
Flor. 1, 18 (2, 2), 7; so id. 1, 22 (2, 6), 20; 1, 40 (3, 5), 12.—With cum, Tac. Dial. 11.—Ne tum quidem, not even then:4.num quis horum miser hodie? Ne tum quidem, post spiritum extremum,
Cic. Tusc. 1, 37, 89; id. Div. 1, 26, 55; id. Verr. 2, 2, 40, § 98:ubi ne tum quidem eos prodire intellexit,
Caes. B. G. 1, 50; 7, 53; Tac. H. 5, 21; Curt. 3, 2, 18.—With cum:ille vere ne tum quidem miser cum ab Oroete in crucem actus est,
Cic. Fin. 5, 30, 92; so id. Tusc. 5, 20, 57; id. Verr. 2, 5, 23, § 59; Liv. praef. 12; 39, 39, 11.—Tum maxime (sometimes tum cummaxime).(α).Especially at that time, chiefly then: illi sumposia, nos convivia quod tum maxime simul vivitur, Cic. Fam. 9, 24, 35; id. Leg. 2, 11, 26.—With cum:(β).quae quidem vis tum maxime cognita est cum... M. Cato, legem suadens, in Galbam multa dixit,
Cic. Brut. 23, 89; id. Sest. 21, 47; id. Par. 4, 1, 29.—Just then, just at that moment (not ante-Aug.):(γ).regi, tum maxime captivos ex Illyrico vendenti,
Liv. 43, 20, 3; 1, 10, 1:per totam aciem vulgatum est, castra amissa esse, et tum cummaxime ardere,
id. 40, 32, 1; so,tum cummaxime,
id. 43, 7, 8:corpus enim suum a caupone trucidatum tum maxime plaustro ad portam ferri,
Val. Max. 1, 7, ext. 10; 2, 10, 2; 3, 2, 2 fin.; Curt. 3, 4, 14; 6, 6, 10; Plin. 2, 63, 63, § 154; Quint. 2, 15, 30; 2, 61, 31; Suet. Caes. 65; id. Calig. 53.—So with cum:et quod tum maxime Abydum oppugnaret cum rex ab Attalo et Rhodiis ultro se bello lacessitum diceret,
Liv. 31, 18, 2; Sen. Ira, 1, 15, 2.—Strengthening the co-ordinate tum after cum, so especially; v. I. C. 3. e. b (for cum maxime... tum maxime and tum maxime... cum plurimum, v. II. A. 3. a. b.).—5.Tum potissimum = tum maxime, just then (rare):6.C. Caesar... tum potissimum acie commissa impeditos religione hostes vicit,
Front. Strat. 2, 1, 16.—Etiam tum.(α).Even then:(β).etiam tum vivit cum esse credas mortuam,
Plaut. Pers. 3, 1, 28:totum se Servilio etiam tum tradidit,
even then, at so late a time, Cic. Sest. 62, 130:etiam tum cum verisimile erit,
id. Rosc. Am. 20, 57.— So with cum, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; id. Dom. 13, 23; id. Sest. 38, 81.—Still, as yet (also as one word; cf. etiamtum, and v. the foll. additional passages), Cic. Verr. 2, 4, 19, § 41; id. Fin. 3, 14, 48; id. Rep. 2, 12, 24; id. Arch. 3, 5; id. de Or. 2, 3, 12; id. Brut. 20, 80; id. Off. 2, 14, 47; Caes. B. C. 3, 93; Liv. 5, 40, 10; Val. Max. 9, 6, 3; Tac. A. 3, 72; Suet. Claud. 27 fin.; id. Dom. 22.—7.And with a negation, = nondum: ipsa ego non longos etiam tum scissa capillos,
not yet long, Ov. H. 8, 79.—Tum etiam.(α).Followed by si or cum, even if, even when:(β).atque equidem filium Tum etiam si nolit, cogam,
Ter. Ad. 5, 3, 65:qui tum etiam cum... circumfusi erant caligine,
Cic. Tusc. 1, 19, 45.—Then also, then too, besides:8.tum etiam illud cogitatote, sic vivere Cornelium ut, etc.,
Cic. Balb. 28, 65; id. N. D. 1, 16, 43; so id. Leg. 1, 13, 35; id. Fin. 2, 16, 53; Col. 12 praef.—Tum quoque.(α).Also then, then likewise, then as before, then as on another occasion mentioned before: ceu lapidem si Percutiat lapis aut ferrum;(β).nam tum quoque lumen Exsilit,
Lucr. 6, 162:tum quoque homini plus tribui quam nescio cui necessitati,
Cic. Prov. Cons. 11, 28:tum quoque multis milibus Latinorum in civitatem acceptis,
Liv. 1, 33, 5; 2, 52, 2; 21, 22, 4; Caes. B. C. 3, 37; Ov. M. 14, 369.—Even then, = etiam tum (rare):(γ).et tamen tum quoque se absentes triumphare credunt,
Liv. 45, 38, 13; 39, 41, 3; 39, 47, 11; Ov. H. 17 (18), 190.—In orat. obliq. (v. I. A. 2.), even now:(δ).quod si Romani tum quoque aequa aspernarentur,
Liv. 42, 62, 7. —= sic quoque, even under the circumstances, even as it was, etc. (v. sic, V. 3.): ut si effugium patuisset in publicum, impleturae urbem tumultu fuerint. Tum quoque [p. 1912] aliquotiens integro corpore evaserunt, Liv. 24, 26, 13; 40, 16, 6; 43, 4, 1;9.9, 13, 9: tum quoque, amputata dextra, navem sinistra comprehendit,
Just. 2, 9, 18.—Tum ipsum = eo ipso tempore, at the very time, just then, even then (only in Cic. in four passages; cf.:C.nunc ipsum): tota igitur ratio talium largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum... moderanda est,
Cic. Off. 2, 17, 60:quem quidem cum sua voluntate ex patria Karthaginem revertisset, tum ipsum cum vigiliis et fame cruciaretur, clamat virtus beatiorem fuisse quam Thorium,
id. Fin. 2, 20, 65 Madv. ad loc.:tum ipsum cum immolare velis extorum fieri mutatio potest,
id. Div. 1, 52, 118:ita (oratores), non injuria, quotienscunque dicerent, id quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,
id. Or. 1, 27, 123.—Tum with co-ordinating particles.1.Tum autem.(α).= praeterea, and then, besides (v. I. C. 1.): turpilucricupidum te vocant cives tui;(β).tum autem sunt alii qui te volturium vocant,
Plaut. Trin. 1, 2, 64:oves scabrae sunt... Tum autem Surorum nemo exstat qui ibi sex menses vixerit,
id. ib. 2, 4, 141; id. Mil. 4, 2, 13; id. Pers. 4, 2, 3; id. Poen. 5, 5, 34; 5, 7, 22; Ter. And. 1, 5, 34; id. Eun. 5, 9, 7; id. Hec. 2, 1, 14; 3, 2, 10:tum autem qui non ipso honesto movemur... callidi sumus, non boni,
Cic. Leg. 1, 14, 41; id. Or. 1, 58, 247; 2, 19, 80.—= tum... tum:(γ).visne igitur inter hos populos inambulantes, tum autem residentes quaeramus eisdem de rebus?
Cic. Leg. 1, 5, 15.—= eo tempore, with autem as connective:(δ).tum illic autem Lemnius... uxorem duxit, etc.,
Plaut. Cist. 1, 3, 25:tum autem ex omnibus montibus nives proluit,
Caes. B. C. 1, 48.—But in this instance:2.uxori emunda ancilla'st: tum autem pluscula Supellectile opus est,
Ter. Phorm. 4, 3, 60; 5, 7, 25 sq.—For tum etiam, v. B. 7. b.—3.Tum praeterea:4.nam tui similis est probe. Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium,
Ter. Heaut. 5, 3, 20; so id. Ad. 3, 2, 47; id. Phorm. 3, 2, 33; Cic. Verr. 1, 18, 56 (v. I. C. 3. e. l).—Tum porro:D.tum porro venti magnam quoque tollere partem Umoris possunt,
Lucr. 6, 623; 4, 829 (827).—Quid tum?1.In dialogue, what then? what next? what further? novi ego hos pugnos meos. Ca. Quid tum? Th. Quid tum? Rogitas? Hisce ego, si tu me inritaveris, placidum te hodie reddam, Plaut. Curc. 5, 3, 49; so id. As. 2, 2, 83; Ter. Eun. 2, 2, 47; 3, 5, 66; id. Phorm. 3, 3, 8.—And strengthened:2.quid tum postea?
Plaut. Trin. 3, 3, 41; id. As. 2, 2, 68; 2, 2, 79; Ter. Eun. 2, 3, 78; 4, 2, 9; 4, 7, 23; id. Ad. 4, 5, 15; id. Hec. 4, 1, 36: videsne abundare me otio? A. Quid tum? Cic. Tusc. 2, 11, 26.—In imitation of a dialogue:3.at mulctantur bonis exsules. Quid tum? Parumne multa de toleranda paupertate dicuntur?
Cic. Tusc. 5, 37, 107; so id. Quint. 22, 72; 27, 84; id. Verr. 2, 4, 59, § 132; id. Dom. 47, 123; id. Dejot. 7, 22; id. Phil. 1, 10, 26; Hor. S. 2, 3, 230.—As emphatic co-ordinative in quoting the different items of a document, law, etc.: quive in senatu sententiam dixit, dixerit. Quid tum? Qui eorum coiit, coierit, etc., what next? i. e. and then, listen! Cic. Clu. 54, 148; so id. Agr. 1, 5, 16; 3, 3, 11; id. Mur. 12, 26; id. Fl. 23, 55.—E.Tum temporis = eo tempore (post class. and rare; cf.:tunc temporis): postera die civitas principem suum, ac tum temporis consulem in foro expectabat,
Just. 31, 2, 6. -
20 magnus
māgnus, a, um (altind. mahánt-, griech. μέγας, gotisch mikils, ahd. mihhil), Compar. māior, us, Superl. māximus (māxumus), a, um, groß (Ggstz. parvus, parvulus, exiguus, minutus, minusculus), I) eig.: 1) von räuml. Größe, a) groß = weit, hoch, lang, insula, Cic.: mare (vgl. no. b), Sall.: maximum flumen, Curt. – navis magna (Ggstz. parva), Hor.: m. et pulchra domus, Cic.: oppidum maximum, Caes. – litterae (Buchstaben) maximae, Cic.: epistula maxima (Ggstz. minuscula, Cic. – quercus, hohe, Enn.: mons, Catull.: acervus, Cic. u. Verg. – magni membrorum artus, magna ossa, Verg.: magni crines, Spart.: capillus et barba magna, Varro: capillatior quam ante et barbā maiore, Cic.: maximā barbā et capillo, Cic. – nequam et m. homo, langer Mensch (Kerl), Lucil. 1221; vgl. im Doppelsinne qui scribis Priami proelia, m. homo es, Mart.: magnum me faciam, ich will mich groß machen, mich strecken, Plaut.: elephanti flumen transituri minimos antemittunt, ne maiorum ingressu alveum atterant, Solin. – m. Infin., maior videri, stattlicher anzuschauen (= ein höheres Wesen), Verg. Aen. 6, 49. – subst., incensae urbis in maius restitutio, Wiederaufbau u. Vergrößerung, Iustin.: reficere in melius et in maius, verbessern (verschönern) u. vergrößern, Plin. ep. – b) insbes., von angeschwollenen Gewässern, groß = hoch, hochgehend, aquae magnae bis eo anno fuerunt, Liv.: mare (μεγάλη θάλαττα), Lucr. u. Sall. (vgl. oben no. a). – magnus fluens Nilus, Verg. georg. 3, 28: u. so prout ille (Nilus) magnus influxit aut parcior, Sen. nat. qu. 4, 2, 2 (vgl. Thuc. 2, 5, 2 ὁ Ἀσωπος ποταμος εῤῥύη μέγας).
2) v. numerischer Größe, a) = der Zahl, Menge, numerischen Stärke, dem Gewichte nach groß, bedeutend beträchtlich, bei Kollektiven auch = viel, zahlreich, frumenti magnus, maximus numerus, Caes.u. Cic., quam maximus numerus, Caes.: copia pabuli, Caes.: pecunia, Nep.: maiore pecuniā opus erat, Liv.: pecunia mutua, Cic.: magnas pecunias in provincia collocatas habere, Cic.: maximum pondus auri, magnum numerum frumenti, vim mellis maximam exportasse, Cic. – multitudo peditatus, Caes.: populus, Verg. u. Plin. ep.: magno cum comitatu, Caes.: parato magno potius quam ingenti exercitu, Vopisc.: maior frequentiorque legatio, Liv.: pars, ein großer Teil, d.i. sehr viele, Cic.: magnā parte veterum militum dimissā, Liv.: maior pars, Caes.: maxima pars hominum, Hor.: dah. magnā parte, großenteils, maximā parte, größtenteils, Sall. u. Liv.: so auch magnam u. maximam partem, Cic. u. Caes. – Genet. subst., magni, um vieles, viel, magni refert, Lucr.: magni interest, Cic. – b) v. numerischen Werte = hoch, bedeutend, erheblich, beträchtlich, kostspielig, kostbar, ornatus muliebris pretii maioris, Cic.: operibus pretium maius invenire, Phaedr.: hominem maximi pretii esse, viel Geld wert, d.i. sehr brauchbar, Ter. – quaestus magnus et evidens (Ggstz. qu. minimus et sordidus), Auct. b. Alex.: magna munera et maiora promissa, Sall.: cultus maior censu, Hor.: cultus maximi, Flor. – dah. der Abl. u. Genet. magno u. magni als Bestimmung des Wertes, hoch, teuer (sehr selten maioris, höher, teuerer, maximi, am höchsten, sehr hoch, wofür gew. pluris u. plurimi stehen), magno emere, vendere, conducere, Cic.: magno constare, Plin. ep.: magno (sc. constat) hospitium miserabile, Iuven.: magno illi stetit victoria, übtr. = kam ihm teuer zu stehen, kostete viel Blut, Liv.: multo maioris alapae mecum veneunt, Phaedr. – v. inneren Werte, magni aestimare, α) = hochschätzen, Cic.: häufiger magno aestimare, Cic. u.a. β) = für von hohem Werte-, für wichtig halten, Flor.: so auch magni existimare, Nep.: magni, maximi facere, Komik., Cic. u.a. – magni esse, α) = viel gelten, apud alqm, Cic. β) von hohem Werte-, von Wichtigkeit sein, Nep. 3) v. dynamischer Größe, a) v. Naturkräften, stark, heftig, vis solis, Lucr.: ventus, Plaut.: flatus (ventorum) maiore illati pondere incursuque, Plin. – b) v. Eindrücken auf das Gehör, groß = stark, laut, vox (Ggstz. parva, schwache), Cic.: clamor, Cic.: stridor, murmur, Verg.: maior sonus, Curt. – poet. neutr. Sing. adverb., magnum clamare, laut rufen, Plaut.: magnum sonare, Mela: magna sonare, Acc. fr.: exclamare maius, Cic. Tusc. 2, 56: maximum exclamare, Plaut.
II) übtr.: A) v. der Größe der Zeit: 1) von der Zeitdauer, groß, beträchtlich (an Zahl der Tage; Ggstz. brevis) = lang, annus, Verg.: anni, Lucr.: menses, Verg. – insbes., annus, das große Weltjahr, Cic. de nat. deor. 2, 51 u. Cic. fr. b. Tac. dial. 16. – magno tempore, in langer Zeit, Petron. u. Iustin.: magno post tempore, nach langer Zeit, Iustin.
2) vom früheren, höheren Alter: a) früh, hoch, cum esset magno natu, von hohem Alter, bejahrt, Nep.: magno natu principes, Liv.: filius maximo natu, Nep.- maior patria, das frühere, ältere Vaterland, von Karthago = die Mutterstadt, Curt. 4, 3 (15), 22. – b) insbes., v. Pers., im Compar. u. Superl., mit u. ohne natu od. annis, der ältere, der älteste, α) v. Lebensalter: maior natu (Ggstz. aequalis, gleichalterig), Suet.: natu maior frater, Cic.: maximus natu e filiis, Liv.: una e multis, maxima natu, Pyrgo, Verg.: ebenso maior, maximus aevo, Ov. – virgo minor quam annos sex, maior quam annos decem nata, Gell.: liberi maiores iam quindecim annos nati, Liv.: u. ohne quam annos natus maior quadraginta, Cic.: non maior quinquaginta annis, Liv.: ne sint (feminae equi) minores trimae, maiores decem annorum, Varro: obsides non minores octonum denum annorum, neu maiores quinum quadragenum, Liv. Vgl. Weißenb. Liv. 38, 38, 15. – annos nata est sedecim, non maior, nicht älter, nicht drüber, Ter. – versch. bei Angabe des Unterschieds des Alters, biennio quam nos fortasse maior, Cic. – absol., frater maior, Ter.: ex duobus filiis maior, Caes.: Ser. Sulpicio maior (filia), minor Licinio Stoloni (nupta) erat, Liv.: maior Neronum, Hor.: sororum maxima, Ov.: maior erus, der alte Herr, Hausherr, der Alte (Ggstz. minor e.), Plaut.: Gelo maximus stirpis, Liv.: virgo Vestalis maxima u. virgo maxima, s. Vestālisu. virgo. – subst., maior, f., eine Ältere, ut nubere vellet maior iuniori (einen Jüngeren), Apul. apol. 27. – maiores natu, die älteren Leute, die Alten, Cic. u.a., u. insbes., die Alten = der Senat, Liv. – auch bl. maiores = die Älteren, die Alten, Hor.: u. die Erwachsenen (Ggstz. pueri), Varro LL. 9, 16. – als jurist. t. t., maior, mündig, der Mündige (Ggstz. minor), ICt. – bei Ausdrücken der Verwandtschaft bezeichnet magnus den vierten, maior den fünften u. maximus den sechsten Grad, wie avunculus magnus, maior, maximus, s. avunculus, amita u. dgl. – β) v. Zeitalter: Cyrus maior, Lact. 4, 5, 7: quaerere, uter maior aetate fuerit, Homerus an Hesiodus, non magis ad rem pertinet quam scire, cum minor Hecuba fuerit quam Helena, quare tam male tulerit aetatem, Sen. ep. 88, 6. – bes. subst., maiores, die Vorfahren, Ahnen, Cic. u.a.: u. dass. maiores natu, Nep.: maiores auch von einem Vorfahren, Ahnen, Varro r. r. (v. Stolo) u. Cic. (v. Appius).
B) von Umfang, Bedeutung, Geltung, Wichtigkeit menschlicher Verhältnisse aller Art = groß, bedeutend, beträchtlich, ansehnlich, wichtig, oft wie bedeutend, mit dem Nbbegr. des Schwierigen, Gefahrvollen (Ggstz. parvus), 1) im allg.: magni u. maximi ludi, die großen, die ältesten Spiele in Rom, jährlich am 7. Sept. gefeiert, Cic. – mercatura, ein großer, ausgebreiteter Handel (Ggstz. m. tenuis), Cic.: magna et ampla negotia, Cic.: magnae parvaeque res (Taten), Enn.: magnae res (Angelegenheiten), Tac.: maiores res appetere, nach höheren Dingen streben, Nep. – testimonium, ein ansehnliches, ehrenvolles, Cic.: causa, Cic.: magnae et graves causae, Plin. ep.: iudicium, Cic.: magno casu accĭdit, durch einen wichtigen Umstand, besonderen Glücksfall, Caes.: ebenso magnae fuit fortunae, Caes.: aber saepe parvis momentis magni casus intercedunt, bedeutende Wechselfälle des Glücks, Caes.: ebenso res magnum habet casum (Risiko), Planc. in Cic. ep. – m. dem Nbbgr. des Schwierigen, magnum opus et arduum, Cic.; vgl. id magnum et arduum est, Cic.; u. quod eo maius est illi (schwieriger für ihn), Cic.: magnum quoddam est onus atque munus, Cic.: bellum m. atque difficile, m. et atrox, Cic. u. Sall. – v. wichtigen u. gefahrvollen Zeiten, dringend, rei publicae magnum aliquod tempus, Cic.: maxima rei publicae tempora, die Zeiten der dringendsten Gefahr, griech. μέγιστοι καιροί, Cic. – magnum est (es ist eine große, schwierige Aufgabe, es gehört viel dazu) m. Infin., zB. magnum est efficere, ut quis intellegat, quid sit illud verum, Cic. Acad. 1, 7: eicere nos magnum fuit, excludere facile est, Cic. ep. 14, 3, 2: so auch quod si magnum putarem caducum deicere, Apul. apol. 35. p. 56, 1 Kr. – m. 2. Supin., haud magna memoratu res est, Liv. 38, 29, 3. – parenthet., quod maius est, was noch mehr sagen will, Cic.: ebenso quod maximum est, Plaut. – neutr. pl. subst., magna curant di, parva neglegunt, Cic.: ut alia magna et egregia tua omittam, Sall.: u. im Compar., multo maiora et meliora fecit, Cic.: maiora concupiscere, zu hoch hinauswollen, Nep.: maiora moliri in urbe, Suet.: im Superl., illa maxima atque amplissima, Cic. – poet v. Jahre u. den Jahreszeiten, bedeutend dem Ertrage nach, sehr fruchtbar, annus, Stat. u. Lucan.: maior autumnus, Mart.
2) v. der Größe der menschl. Stellung, a) der Macht, dem Vermögen nach groß, hochstehend, angesehen, mächtig, reich, maior invidiā, über den Neid erhaben, Hor.: maior reprensis, über die Getadelten erhaben, Hor. – v. mächtigen Personen u. Staaten, propter summam nobilitatem et singularem potentiam magnus erat, Cic.: potentior et maior, im Besitz von mehr Macht u. Ansehen, Nep.: m. adiutor, Hor.: Iuppiter, manus Iovis, Hor.: Iuppiter optimus maximus (der allmächtige), Cic.: praetor maximus (in den ältesten Zeiten = Diktator), Liv.: sacerdos, der ehrwürdige, Verg.: tellure marique magnus, Hor.: homo summae potentiae et magnae cognationis, Caes.: civitas magna atque opulenta, oppidum m. atque valens, Sall.: maximam hanc rem (Staat) fecerunt, Liv. – v. Vornehmen u. Reichen, magni pueri magnis e centurionibus orti, Hor.: m. pater, eques, Hor. – subst., nulla aut magno aut parvo fuga leti, Hor.: cum magnis vixisse, Hor.: maiorum fames, Hor.: Ggstz., adversus minores humanitas, adversus maiores reverentia, Sen.: maximi imique, die Höchsten u. Niedrigsten, Sen. – b) dem Talente, der Geschicklichkeit, den Verdiensten nach, α) groß, angesehen, achtungswert, geschickt u. dgl., o magnum hominem! Cic.: nemo vir magnus sine aliquo afflatu divino umquam fuit, Cic.: magnus hoc bello Themistocles fuit, nec minor in pace, Nep.: oft verb. magnus et clarus, clarus et magnus, Cic. u.a. (s. Fabri Sall. Cat. 53, 2). – als Beiname, Pompeius Magnus, Alexander Magnus, Cic. u.a.: Plur., Magnos et Felices et Augustos diximus, wir haben den einen den Großen, den anderen den Glücklichen, den dritten den Erlauchten genannt, Sen. de clem. 1, 14, 2. – β) im üblen Sinne, groß in Verschlagenheit usw., durch trieben, fur, Cic.: nebulo, Ter. – prägn. = zu groß, Alexander orbi (für den Erdkreis) magnus est, Alexandro orbis angustus (zu eng), Sen. suas. 1, 3.
3) von intensiver Stärke: a) menschlicher Lebens-und Gemütszustände, groß, gewaltig, auffallend, schwer, stark, heftig, arg, labor, Hor.: morbus, Cels.: morbus maior, die größere, gewaltigere (v. der Epilepsie), Cels. (vgl. Apul. apol. 50): periculum, Caes.: gratia, Caes. (vgl. gratia). – infamia, Cic.: opprobrium, Hor.: magno sit animo (Mut), Caes.; vgl. corpore maior spiritus (Mut) et incessus, Hor.: virtus, Caes.: multo maior alacritas studiumque pugnandi, Caes.: maiore eloquentiā, gravitate, studio, contentione, Cic. – spes, Nep.: gaudium, Sall.: voluptas, Ter.: dolor, Caes. – vitium, peccatum, Hor.: adulteria, inimicitiae, auffallende, Aufsehen erregende, Tac. (s. Heräus Tac. hist. 1, 2, 11): maius malum est hoc, Sen. – Compar. subst., nihil maius minari posse, quam etc., nichts Schlimmeres, Sen. – bes. in maius, ins zu Große = größer, als es ist, als nötig ist, vergrößernd, übertrieben, übermäßig, bei den Verben extollere (verbis), celebrare, componere u.a., b. Sall., Liv., Hor. u.a. (s. Fabri Sall. Iug. 73, 5 u. Liv. 21, 32, 7): so auch in maius ferri, nuntiari, vergrößert, übertrieben werden, Liv. u. Tac.: in maius credi, für schlimmer, ärger gehalten werden, Tac.: in maius augere desiderium, Iustin. – b) des Ausdrucks, stark, gewaltig, übertrieben, verba magna, quae rei augendae causā conquirantur, Liv.: magnis sermonibus res secundas celebrare, d.i. viel Redens und Aufhebens machen von usw., Liv.: magnae minae, Cic.: magna illa consulum imperia, strenge, Sall.
4) von der Größe der Gesinnung, der Gemüts-und Denkart, a) im guten Sinne, groß, stark, hoch, hochherzig, fuit et animo magno et corpore, Nep.: animo magno fortique sis, Cic.: quemquam stabili et firmo et magno animo (quem fortem virum dicimus) effici posse, Cic.; vgl. mens maior humanā, Sil.: magno pectore praesentit curas, Verg. – u. übtr., von der Person selbst, groß, hochherzig, edel, amice magne, Cur. in Cic. ep.: animo magnus, maior imperio, Plin.: quo quis maior, magis est placabilis irae, et faciles motus mens generosa capit, Ov.: vgl. nihil magno et praeclaro viro dignius placabilitate, Cic. – b) im üblen Sinne, hochfahrend, stolz, omnibus nobis ut dant res sese, ita magni atque humiles sumus, Ter. – u. in bezug auf die Rede, groß = hochfahrend, großprahlerisch, lingua (wie μεγάλη γλῶσσα), Hor.: magna verba (wie μεγάλοι λόγοι), Verg., Sen. u.a.: maxima verba, Prop. – dixerat ille aliquid magnum, hatte große Reden geführt, sehr geprahlt, Verg. – ebenso subst., magna loqui, magna magnifice loqui (wie μέγα εἰπειν, μέγα μυθεισθαι, μεγάλα λέγειν), Ov. u. Tibull.; vgl. Passerat. Prop. 2, 19, 71. Mitscherl. Hor. carm. 4, 6, 2. Broukh. Tibull. 2, 6, 11.
5) von der Größe der Geistesanlagen, groß, hoch, erhaben, ingenium, Cic.: indoles, Hor., Stat. u.a. (s. Markl. Stat. silv. 3, 3, 68. p. 279 ed. Dresd.).
См. также в других словарях:
POPULI plurimi a nobis descripti sunt — in quibus aliquot ita ab aliorum consuetudine recedunt, ut non inter homines, sed inter feras censen di videantur. In iis non nullos uti prodigiosos hic subicere libuit. POPULI PRODIGIOSI MONSTRUOSIVE, EX PLINIO, l. 6. Et 7. ET ALIIS SCRIPTORIBUS … Hofmann J. Lexicon universale
JUDAEI — quae gens, dictum in voce Iudaea: sed et Christiani hoc nomine primis Annis venêrunt. Neque enim eorum quisquam erat per tempus aliquod, a Domini ascensu, qui non aut origine atque undiquaque Iudaeus, s. Hebraeus ex Hebraeis; aut e Gentibus, ut… … Hofmann J. Lexicon universale
CANONICORUM Coetus — cum ex primaeva institutione, nihil aliud, quam Collegia et Scholae fuerint, de Collegiorum origine ista hîc praelibauda duximus. Eam ab ovo exorsus arcessit Franc. Burmannus Orat. de Collegus, a diversissimo fratrum pari, Habele et Caino; Illô… … Hofmann J. Lexicon universale
LANUGO — per blanditias, a grandibus natu tractata. Suet. Claud. Ner. c. 34. Quam, (matris suae amitam) cum visitaret: et illa tractans lanuginem eius, ut assolet iam grandis natu (ubi etiam legi potest, iam grandibus natu) per blanditias forte dixisset,… … Hofmann J. Lexicon universale
ASCENSIO — Insul. Americae, in ora Brasiliae, versus praefecturam Spiritus S. olim ipsô Ascensionis die reperta, hinc nomen obtinuit; ad aspectum primum, nonnihil S. Helenae insulâ maior et diffusior apparet, ad Austrum ab aequinoctiali grad. 8. et dimid.… … Hofmann J. Lexicon universale
GRATES — non minus ac Preces, indices sunt venerationis, quâ divinam bonitatem simul potentiamque prosequimur: nisi quod Grates sequuntur beneficium, Preces antecedunt, Hobbes. Elem. de Civ. l. 15. c. 15. Hinc in illis meliorem cultus divini partem esse,… … Hofmann J. Lexicon universale
Lächeln — *1. Er lächelt wie ein Mops, der den Schnupfen hat. – Heine, Reisebilder (Hamburg 1810), I, 173. *2. Süsses Lächeln. – Eiselein, 407. Lat.: Motus doceri gaudet Ionicos matura virgo. – Risus Ionicus. (Eiselein, 407.) *3. Wenn er lächelt, so hütet… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
GERMANIA — I. GERMANIA regio Europae latissima, quae a Gallis, Rhaetis, ac Pannoniis, Rheno, et Danubio fluminibus, a Sarmatis, Dacisque metu mutuo, ac montibus separatur: cetera am bit Oceanus, latos sinus et insularum immensa spatia complectens. Germaniae … Hofmann J. Lexicon universale
DII — ingenii ab Unius notitia exerrantis figmentum, tot fuêre apud Gentiles, quot deprehendêrunt vel usui suo, vel terrori, vel admirationi apta instrumenta; omisso Eo, qui solus horum Auctor, naturâ suâ invisibilis, per visibilia haec sua opera ipsis … Hofmann J. Lexicon universale
ARAUSIO — Urbs, Episcopatus et Principatus Galliae, in Provincia a Rhodano milliari, et Avenione 3. circiter milliaribus distat. Varia a Veteribus nomina sortita est, Arausio Cavarum, vel secundanorum, Arausica Civitas, et Arausionensis urbs, quô nomine a… … Hofmann J. Lexicon universale
NILUS — I. NILUS Aegypti Episcopus exustus, sub Diocletiano. Vide Lactantium, l. 5. c. 11: II. NILUS Africae fluv. celeberrimus, ut Asiae Ganges, et Indus, atque Europae Danubius. Plurima eius ab antiquis perhibentur, et celebrantur nomina. Nam et… … Hofmann J. Lexicon universale
